Τα Τετράδια Μαρξισμού επιχειρούν με το παρόν τεύχος να παρέμβουν στην έντονη συζήτηση με αφορμή τη συμπλήρωση των διακοσίων ετών από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης. Εκατοντάδες άρθρα, εκπομπές και συνεντεύξεις και δεκάδες εκδόσεις κατέστησαν το ζήτημα της επανάστασης του 1821 το κεντρικό ιστορικό θέμα συζήτησης. Ενώ παλιές, παραδοσιακές αντιπαραθέσεις σχετικά με τη φύση και τους σκοπούς της Επανάστασης, τον ρόλο συγκεκριμένων πολιτικών και κοινωνικών ομάδων αλλά και προσωπικοτήτων, το διεθνές πλαίσιο κ.ά. συνεχίζουν να βρίσκονται στο επίκεντρο των αντιπαραθέσεων, νέα ιστορικά τεκμήρια και νέες επιστημονικές έρευνες μάς επιτρέπουν να ξαναδούμε το πλαίσιο και τα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης πιο ολοκληρωμένα. Με τα έντεκα άρθρα του παρόντος τεύχους φι- λοδοξούμε να αποτυπωθεί μία μαρξιστική, ιστορική μεθοδολογία προσέγγισης των γεγονότων του 1821, χωρίς φυσικά να θεωρούμε ότι η συζήτηση εξαντλείται εδώ.
Πιο συγκεκριμένα, ο Μάκης Γεωργιάδης στο Γεωπολιτικό πανόραμα-Χρονολόγιο δομεί ένα χρονολόγιο με τα σημαντικότερα επαναστατικά γεγονότα του 19ου αιώνα δίνοντας το απαραίτητο πλαίσιο εντός του οποίου τοποθετείται η Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Στη συνέχεια, το άρθρο του Σίμου Μποζίκη επιχειρεί να εντάξει στη συζήτηση κάποιες νέες αλλά σημαντικές οικονομικές πηγές, μέσω του έργου του Ανδρέα Ανδρεάδη, οι οποίες βοηθούν στη διερεύνηση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και κινητικότητας της εποχής, απαραίτητων όρων για την απάντηση του κεντρικού ερωτήματος σε σχέση με τη φύση της Επανάστασης και τον ρόλο των κοινωνικών στρωμάτων σε αυτή.
Στο τρίτο άρθρο του αφιερώματος, ο Κώστας Παλούκης εξετάζει τις προσλήψεις της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και του ελληνικού έθνους από την κομμουνιστική Αριστερά του Μεσοπολέμου στην Ελλάδα σε μια συζήτηση που αφορά και το σήμερα. Σε αυτό το πλαίσιο υπογραμμίζεται η επίδραση του τριτοδιεθνιστικού ρεύματος, των ιδεολογικών μετατοπίσεών του και των τακτικών επιλογών του στην ανάγνωση της ιστορίας της Ελληνικής Επανάστασης ενώ παρουσιάζεται και η οπτική μικρότερων ρευμάτων, όπως του αρχειομαρξιστικού.
Ακολουθεί το άρθρο του Σπύρου Αλεξίου, το οποίο καταπιάνεται με την περίπτωση του Αλή Πασά και της συγκρότησης των αρματολικίων, μία ακόμα ενδιαφέρουσα και απαραίτητη πτυχή για να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και των σχέσεων στην εποχή του ξεσπάσματος της Επανάστασης. Ο Νίκος Πελεκούδας ξεπερνά το χρονικό όριο των επαναστατικών γεγονότων του ’21 και προσεγγίζει το ζήτημα της γένεσης και εξέλιξης της Μεγάλης Ιδέας, της κυρίαρχης ιδεολογίας κατά τον 19ο αιώνα, από τη σκοπιά του περιεχομένου και της λειτουργίας της στο νέο ελληνικό κράτος.
Το ζήτημα του ρόλου της εκπαίδευσης στην περίοδο της επανάστασης εξετάζεται από τον Χρήστο Τζήκα, ο οποίος αναλύει τον ρόλο της παιδείας και της γνώσης ως κινητήρων δυνάμεων για την Επανάσταση καθώς και τους στόχους του νεωτερικού κράτους σε σχέση με την εκ- παίδευση και τη φοίτηση των νέων.
Από την πλευρά του, ο Δημήτρης Κουσουρής αναδεικνύει μία από τις λιγότερο φωτισμένες πτυχές της περιόδου της Ελληνικής Επανάστασης, αυτής της θέσης και του ρόλου των Καθολικών κοινοτήτων του Αιγαίου. Έτσι, αντιλαμβανόμαστε το πώς μειονοτικές, ιδιαίτερες κοινότητες αντιμετώπισαν τα επαναστατικά γεγονότα και αντιμετωπίστηκαν από τους επαναστάτες και τη νέα εξουσία.
Στο κείμενο του Γιάννη Μηλιού που φιλοξενείται στο τεύχος αναπτύσσεται η σχέση οικονομικής ενοποίησης ευρέων γεωγραφικών περιοχών και ανάπτυξης του εθνικισμού, της εθνικής πολιτικοποίησης των μαζών.
Στη συνέχεια, ο Χρήστος Ρέππας παρουσιάζει την επίδραση των ιδεών του Διαφωτισμού στην ιδεολογική και πολιτική προετοιμασία της Επανάστασης αλλά και τη διαπάλη που υπήρξε μεταξύ λογίων και φορέων της συντήρησης όπως το Πατριαρχείο.
Οι εμφύλιοι πόλεμοι, μία σημαντική σελίδα της επανάστασης του ’21, είναι το θέμα του άρθρου του Δημήτρη Γρηγορόπουλου. Εκεί αναδεικνύονται οι πτυχές των κοινωνικο-οικονομικών εμφύλιων συγκρούσεων σε αντίθεση με το ιδεολόγημα της «εθνικής ομοψυχίας» που προβάλλει η επίσημη κρατική αφήγηση. Τέλος, στη συμβολή του Νίκου Ισμυρνιόγλου, δίνεται η οπτική μιας «από-τα- κάτω» θέασης της Ελληνικής Επανάστασης με την έμφαση να πέφτει στα κατώτερα στρώματα και το ανώνυμο πλήθος που πήρε μέρος στην Επανάσταση, σε αντίθεση με την κυρίαρχη τάση που επικεντρώνεται στους πρωταγωνιστές των γεγονότων.
Η επανάσταση του 1821 και η ίδρυση του νεοελληνικού κράτους στην οποία οδήγησε αποτελούν το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδόμησε η ελληνική αστική τάξη μία σειρά εθνικά αφηγήματα με βάση τα οποία εξασφαλίζει την ιδεολογική της κυριαρχία. Ελπίζοντας πως η συνεισφορά των αρθρογράφων κινείται πέρα από τα όρια της εθνικά ορισμένης συζήτησης, παραμένοντας χρήσιμη στην ιδεολογική αντιπαράθεση της περιόδου και διατηρώντας ταυτόχρονα τον επιστημονικό της χαρακτήρα, σας ευχόμαστε καλή ανάγνωση.