Η γκραμσιανή έννοια της ηγεμονίας έχει αποκτήσει μεγάλη επιρροή σε ένα μεγάλο εύρος ανθρωπιστικών, κοινωνικοεπιστημονικών και ιστορικών ακαδημαϊκών πειθαρχιών διεθνώς, για να μην αναφέρουμε τη σχεδόν μυθική διάσταση, που έχει λάβει στην πρακτική εφαρμογή της μάχιμης πολιτικής τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές πλαίσιο. Αντιπροσωπεύει μια μοναδική «επιτυχία» του λεξιλογίου της μαρξιστικής παράδοσης, καθώς […]

Αν και τα πρώιμα γραπτά του Γκράμσι (Gramsci) προμηνύουν την ιδέα της ηγεμονίας, η έννοια εκτίθεται εκτενώς στην πραγματικότητα μόλις στα Τετράδια της Φυλακής. Ως καταγόμενος από τη Σαρδηνία, ο Γκράμσι γνώριζε σαφώς ότι η Ιταλία ήταν από σημαντικές απόψεις μια «προ-νεωτερική» χώρα στην περιφέρεια του καπιταλιστικού κόσμου, με μια αστική τάξη, που είχε αποδειχθεί […]

Το ερώτημα της οργάνωσης επανέρχεται στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος σε κάθε συγκυρία όπου αναδεικνύονται νέες δυνατότητες για την επαναστατική πολιτική. Στις σημειώσεις που ακολουθούν θα σταθώ στην πρωτοτυπία των θέσεων του Αντόνιο Γκράμσι πάνω σε αυτό το ζήτημα, παίρνοντας ως αφετηρία μια σειρά από τοποθετήσεις, παλαιότερες και πιο πρόσφατες. Λίγα κείμενα έχουν λοιδωρηθεί στην […]

Υπάρχει άποψη Γκράμσι; Το προκλητικό, ρητορικό προφανώς, ερώτημα τίθεται για διττό λόγο: Λόγω της αντινομικότητας βασικών θέσεων του Γκράμσι, όπως προσφυώς τις προσδιορίζει ο Πέρι ‘Αντερσον (Perry Anderson), αλλά και άλλοι αναλυτές· και το κυριότερο, γιατί αυτή η αντινομικότητα είναι πρόσφορη στη συνειδητή ή όχι ιδεολογική ιδιοποίηση από διαφορετικά και αντίπαλα ρεύματα. ‘Αλλα, όπως ο […]

Μιλώντας κανείς για «δυτικό μαρξισμό», όπως η κωδικοποίηση του Άντερσον (Anderson, 1976) επέβαλε στην ακαδημαϊκή και πολιτικοθεωρητική δημοσιότητα, κερδίζοντας μια χρήσιμη ταξινομητική κατηγορία, κινδυνεύει εντούτοις να χάσει μία χρήσιμη διάσταση: αυτή της στενής σχέσης πρακτικών (με την έννοια της άμεσης πολιτικής δράσης) και θεωρητικών ενδιαφερόντων σε πολλούς από τους κλασικούς του λεγόμενου δυτικού μαρξισμού. Η […]

Μια από τις πιο σημαντικές αντιθέσεις της εποχής μας είναι εκείνη ανάμεσα στην αντικειμενική δυνατότητα υπέρβασης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και διαμόρφωσης μιας κομμουνιστικής οργάνωσης της κοινωνίας, δίχως πολέμους, οικολογική καταστροφή, εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και αποξένωση και από την άλλη της μη διεκδίκησης αυτής της δυνατότητας από τον υποκειμενικό παράγοντα. Το πρόβλημα αυτό δεν […]

Ο Μαρξ στην πρώτη παράγραφο του Κεφαλαίου γράφει ότι η έκθεση του εννοιολογικού συστήματος που αναπτύσσει «αρχίζει με την ανάλυση του εμπορεύματος» (Κ1: 49). Το εμπόρευμα άμεσα προσδιορίζεται ως «κοινωνική μορφή» που διαθέτει «αξία χρήσης», ωφέλιμο πράγμα, και «ανταλλακτική αξία» (της οποίας «υλικοί φορείς» είναι οι αξίες χρήσης). Αυτός ο προσδιορισμός όμως είναι «λάθος», όπως […]

5+1 θέσεις για το μαρξισμό σήμερα Η επέτειος των εκατό πενήντα ετών από την πρώτη έκδοση του Κεφαλαίου, του βασικότερου έργου του Κ. Μαρξ, αποτελεί πρόσκληση για τους μαρξιστές και τους αγωνιστές της κομμουνιστικής Αριστεράς στο να αναστοχαστούν για τη σημερινή κατάσταση της θεωρίας επάνω στην οποία βασίζεται το ρεύμα τους. Οι παρακάτω θέσεις ευελπιστούν […]

Η αξία χρήσης –όχι για τον παραγωγό του, αλλά για άλλους, οι οποίοι ενδιαφέρονται να το προμηθευτούν επειδή ικανοποιεί κάποια ανάγκη τους– αποτελεί βασικό στοιχείο του εμπορεύματος. Εξίσου βασικό είναι ότι τόσο η παραγωγή όσο και η μεταβίβασή του υπόκεινται στις διαδικασίες της ανταλλαγής-αγοραπωλησίας: η παραγωγή συνδέεται με την αγοραπωλησία-εκμετάλλευση εργατικής δύναμης και τον κοινωνικό […]

Στην ανάλυση του Μαρξ για τις αιτίες των οικονομικών κρίσεων, υπάρχουν διαφορετικές και, σε κάποιες περιπτώσεις, αντιφατικές θεωρητικές ερμηνείες. Ο Μαρξ (1978β: 303) έδειχνε πάντως να θεωρεί ως κυριότερη αιτία τους την πτώση του ποσοστού κέρδους λόγω αύξησης της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου (ο λεγόμενος «νόμος» της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους). Αναπτύσσοντας τη θεωρία […]

Το παρόν άρθρο αποτελεί έναν σχολιασμό πάνω στο διάσημο πρώτο μέρος του Κεφαλαίου του Μαρξ, το κείμενο στο οποίο διατυπώνει η περίφημη αξιακή του θεωρία. Ο σχολιασμός αυτός αντλεί στοιχεία από τη μεθοδολογία του Ισαάκ Ιλίτς Ρούμπιν (Isaak Illich Rubin) (18861937), επιχειρώντας να παρουσιάσει όψεις της θεωρητικής συνεισφοράς του. Ο Ισαάκ Ρούμπιν υπήρξε ένας από […]

Η πορεία της επανάστασης στη Ρωσία και ιδιαίτερα η Ρώσικη Επανάσταση του 1917, με τις δύο φάσεις της, τον Φλεβάρη και τον Οκτώβρη, αποτελούν το πιο συμπυκνωμένο μάθημα στρατηγικής και τακτικής που έχουν να μελετήσουν οι επαναστάτες εδώ και έναν αιώνα. Η πορεία της επανάστασης στη Ρωσία με αποκορύφωμα την Οκτωβριανή Επανάσταση είναι από άποψη […]

Πρόοδος – Δέκα λόγοι να ανυπομονούμε για το μέλλον του Johan Norberg Το βιβλίο ίσως να μην είχε τόση σημασία αν δεν απηχούσε μια ευρύτερη τάση στην κυρίαρχη ιδεολογία – μάλιστα τάση ανερχόμενη εσχάτως, η οποία απευθύνεται κυρίως στους νέους. Συγγραφέας με κύριο αντικείμενο την παγκοσμιοποίηση, την επιχειρηματικότητα και τον φιλελευθερισμό, ο Norberg την αποτυπώνει […]

Η χρησιμότητα του άχρηστου: Μανιφέστο του Nuccio Ordine «Το οξύμωρο του τίτλου Η χρησιμότητα του άχρηστου αξίζει μια αποσαφήνιση. Η παράδοξη χρησιμότητα στην οποία αναφέρομαι δεν είναι αυτή στο όνομα της οποίας οι ουμανιστικές γνώσεις και γενικότερα όλες οι γνώσεις που δεν παράγουν κέρδος, θεωρούνται άχρηστες. Σε μια πολύ πιο οικουμενική προοπτική θέλησα να βάλω […]

Κερδίζοντας το χαμένο χρόνο, η καθυστερημένη κρίση του δημοκρατικού καπιταλισμού του Βόλφγκανγκ Στρεκ Έχουν περάσει εννέα χρόνια από την τυπική έναρξη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και φαντάζουν, πλέον, τόσο φαιδρές οι αρχικές διαβεβαιώσεις των καθεστωτικών αναλυτών για τον παροδικό χαρακτήρα της. Ακόμα και αν γίνονται πλέον αντιληπτές η ένταση, η μακρά διάρκεια και η καταστροφική […]

Ακόμη και για όσους αντιμετωπίζουν κατ’ αρχήν απορριπτικά (έως και με αποστροφή) το έργο του Karl Marx το Κεφάλαιο, αποτελεί κοινό τόπο ότι αυτό το ίδιο περιέχει μια πλειάδα αναπτύξεων και επιχειρημάτων που έχουν επιδράσει ιδιαίτερα παραγωγικά στην κοινωνικοεπιστημονική διανόηση του εικοστού αιώνα, συνεχίζοντας μέσα από διάφορες περιπέτειες και στον εικοστό πρώτο. Μία από τις […]

Υπάρχουν εμβληματικά λογοτεχνικά έργα που σημαδεύουν και εκφράζουν ολόκληρες εποχές: η Ιλιάδα και η Οδύσσεια τους αρχαϊκούς χρόνους· τα έργα των τραγικών και του Αριστοφάνη την κλασική εποχή· η Θεία Κωμωδία του Δάντη τον Μεσαίωνα· τα έργα του Σαίξπηρ την Αναγέννηση· ο Φάουστ του Γκαίτε τους νέους χρόνους. Δίπλα σ’ αυτά τα έργα υπάρχουν κείμενα […]

Στις 11 Φεβρουαρίου 1917, δημοσιεύεται στο Τορίνο ένα σύντομο φυλλάδιο ενός νέου διανοούμενου και μαχητικού σοσιαλιστή. Ο Αντόνιο Γκράμσι [Antonio Gramsci], που ήδη ήταν 26 χρονών, δημοσιογράφος της εφημερίδας Avanti!, καθημερινής εφημερίδας του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, δημοσιεύει το πρώτο του πρωτότυπο γραπτό, το μοναδικό τεύχος της La Città futura, που έρχεται ως απάντηση σε ένα […]

Δεν είχε, πράγματι, άδικο ο Άγγελος Ελεφάντης -και δεν είναι ασφαλώς ο μόνος- όταν, στην επέτειο των 70 χρόνων από το θάνατο του Ιταλού κομμουνιστή ηγέτη, εκτιμούσε, αναφερόμενος στην «επέτειο μιας απουσίας», ότι «το έργο του Γκράμσι, ώς τις αρχές της δεκαετίας του 1970, έμεινε άγνωστο στον τόπο μας. Το ελληνικό αριστερό κίνημα, σε όλες […]

«Κάθε μνημείο πολιτισμού είναι και τεκμήριο βαρβαρότητας», έγραφε ο επαναστάτης διανοούμενος και αυτόχειρας Βάλτερ Μπένγιαμιν (Walter Benjamin), λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή κυνηγημένος απ’ τους ναζί. Πότε η τέχνη έπαψε να είναι κρίση, πότε έπαψε να είναι τραύμα και κραυγή αγωνίας; Υπήρξε ποτέ καθαρή μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας, που να μη συσσωρεύει στα σπλάχνα […]

Είναι γνωστό ότι υπάρχουν πράγματα που λέγονται και δεν γίνονται και άλλα που γίνονται και δεν λέγονται, ειδικά στην πολιτική και τη διπλωματία. Τι από τα δύο συμβαίνει, άραγε, στην περίπτωση των σεναρίων περί πολέμου, που πλέον τείνουν να γίνουν αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινότητάς μας, ειδικά εάν κάνουμε το λάθος και ασχολούμαστε υπέρμετρα με τα […]

Πρόσφατα δημοσιεύτηκαν στον ιστότοπο του ΕΦΚΑ τα «Μηνιαία Στοιχεία Απασχόλησης ΙΚΑ-ΕΤΑΜ» για τον Νοέμβριο του 2016. Η έκθεση αυτή έλαβε ιδιαίτερη προβολή στις αρχές του Σεπτέμβρη, όταν η υπουργός Εργασίας την επικαλέστηκε για να δείξει πόσο καταστροφική ήταν η πολιτική της κυβέρνησης των ΝΔ-ΠΑΣΟΚ και πόσο ευεργετική για τους εργαζόμενους είναι η (ίδια) πολιτική που […]

Τα αιματηρά γεγονότα στη Σάρλοτσβιλ στην πολιτεία της Βιρτζίνια, στα μέσα του περασμένου Αυγούστου, προκάλεσαν σοκ και δέος: τρεις νεκροί, σβάστικες στους δρόμους, οργανωμένες ρατσιστικές, ακροδεξιές, νεοναζιστικές και νεοφασιστικές ομάδες σχεδόν με πλήρη στρατιωτικό εξοπλισμό και σε αγαστή συνεργασία με την αστυνομία, συγκρούσεις με αντιφασίστες και μίσος. ‘Ασβεστο μίσος, πρωτογονική κακία για κάθε τι μη […]

Βαδίζοντας τον όγδοο χρόνο της κρίσης στην Ελλάδα, της πιο μακροχρόνιας κρίσης που έχει γνωρίσει καπιταλιστική χώρα από καταβολής του καπιταλισμού, πολλά έχουν αλλάξει στην οικονομία και την κοινωνία. Τα «αφηγήματα» των εκπροσωπούντων το εγχώριο και διεθνές μεγάλο κεφάλαιο αστικών πολιτικών δυνάμεων έχουν μία και μοναδική κεντρική ιδέα για να δίνουν ελπίδα στον κόσμο: η […]

Συμπληρώνονται 150 χρόνια από την έκδοση του πρώτου τόμου του μείζονος θεωρητικού έργου του Καρλ Μαρξ Το Κεφάλαιο: Κριτική της πολιτικής οικονομίας. Ο Μαρξ ανέπτυξε την οικονομική του θεωρία, που ονόμασε κριτική της πολιτικής οικονομίας, κυρίως κατά την περίοδο 1857-1867. Η μαρξική «κριτική της πολιτικής οικονομίας», που αναπτύσσεται στο Κεφάλαιο και στα σχετιζόμενα με αυτό […]

Ο νόμος Γαβρόγλου για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, που ψηφίστηκε το καλοκαίρι, αποτελεί συνέχεια και ολοκλήρωση του νόμου Διαμαντοπούλου και διατηρεί ακέραια τους στόχους και τη φιλοσοφία του. Ο νόμος Διαμαντοπούλου (2011) στόχευε στην υλοποίηση και επιτάχυνση της επιχειρηματικοποίησης-ιδιωτικοποίησης των πανεπιστημίων, στην πιο οργανική και στενή σύνδεσή τους με την αγορά και τις εκάστοτε επιδιώξεις του […]

Η μάχη που έδωσαν οι μπολσεβίκοι και η εργατική τάξη της Ρωσίας πριν από έναν αιώνα ακριβώς για την εργατική εξουσία και τον κομμουνισμό δεν μπορεί παρά να αποτελεί τη βάση και το ιστορικό πεδίο αναφοράς για τη στρατηγική εναλλακτική και τον κομμουνισμό της εποχής μας.