Θα δώσουμε το “παρών” στις μεγάλες προκλήσεις των καιρών μας
Ξεκινάμε και επισήμως σήμερα, μιας και το πρώτο μας τεύχος βρίσκεται ήδη στα βιβλιοπωλεία και πιθανόν στα χέρια σας, μια νέα εκδοτική προσπάθεια που προτίθεται να δώσει το δικό της “παρών” στις προκλήσεις των καιρών μας.
Τετράδια Μαρξισμού, λοιπόν, για την κομμουνιστική απελευθέρωση
Γιατί σήμερα όμως; γιατί στην Ελλάδα του 2016; Γιατί τετράδια; Γιατί μαρξισμού; Γιατί κομμουνιστική απελευθέρωση; Τι το επίκαιρο να έχει ο μαρξισμός μετά από 170 και πλέον χρόνια ζωής, μήπως δε δοκιμάστηκε και απέτυχε; Μπορεί να μας είναι χρήσιμος και σε τι, και ποιος μαρξισμός; Ας προσπαθήσω προλογίζοντας την προσπάθειά μας να τα βάλω κάπως σε μια σειρά.
Η εποχή μας είναι μια εποχή μεγάλων αντιφάσεων, που στην Ελλάδα της κρίσης, του χρέους, των μνημονίων και των αντιδραστικών «μεταρρυθμίσεων» φτάνουν σε παροξυσμό.
Ζούμε σε μια πραγματικότητα που επιδεινώνεται από την καπιταλιστική κρίση και κυρίως την ακολουθούμενη στρατηγική για την υπέρβασή της· στρατηγική βίαιης επίθεσης στην εργασία και τη νεολαία, τη φύση, τον πολιτισμό και τη δημοκρατία, που έχει ως φορείς το κεφάλαιο, τις τράπεζες, την ΕΕ, την ιμπεριαλιστική κυριαρχία και εκμετάλλευση, τις εθνικές κυβερνήσεις. Βιώνουμε τη γκρίζα πραγματικότητα της ανεργίας, της φτωχοποίησης, του εργασιακού μεσαίωνα, των πολέμων, της προσφυγιάς, της ανελευθερίας, της συρρίκνωσης και αποστέωσης ακόμη και της αστικής δημοκρατίας, του ρατσισμού, του νεοφασισμού, της καταστροφής του περιβάλλοντος.
Και ποια χαραμάδα φωτός μπορεί να υπάρχει σε αυτή την κατάσταση του συντριπτικού συσχετισμού;
Η κατάσταση της καπιταλιστικής βαρβαρότητας έρχεται σε αντίστιξη με τις τεράστιες δυνατότητες που και αυτές υπάρχουν σήμερα: για καλύτερη ζωή, δημιουργική και σταθερή εργασία, αρμονία ανθρώπου-φύσης, άνθηση των ελευθεριών, δυνατότητες οι οποίες στηρίζονται στα επιστημονικά επιτεύγματα, στη βελτίωση των επικοινωνιών, στο συσσωρευμένο υλικό και πνευματικό πλούτο.
Καθίσταται έτσι καθαρό ότι το σύστημα της εκμετάλλευσης είναι συνώνυμο του παραλογισμού, εχθρός της κοινωνικής ευημερίας, ταυτισμένο με τον σκοταδισμό και την καταπίεση. Ο καπιταλισμός και η κρίση του, η ανικανότητά του να εξασφαλίσει μια καλύτερη ζωή, το ασύμπτωτο της ανάπτυξης που υπόσχεται με την αύξηση των μισθών και τη σταθερή δουλειά, η εχθρότητά του προς το περιβάλλον, την ειρήνη, τον πολιτισμό, την ελευθερία τον φέρνουν σε βαθιά αντίθεση με τις ανάγκες των ανθρώπων και με τις δυνατότητες της εποχής.
Αναβλύζει από αυτόν τον δυισμό η πιεστική ανάγκη για υπέρβαση της καπιταλιστικής «τάξης», για μια τομή που θα βάζει τέλος στο συνεχές των κοινωνιών της εκμετάλλευσης και θα ανοίγει το δρόμο για μια άλλη κοινωνία. Τροφοδοτείται με σύγχρονους όρους και μέσα από παλιούς και νέους δρόμους το αίτημα της κοινωνικής χειραφέτησης, του αγώνα για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση, καταπίεση, αγορά, ιδιωτική ιδιοκτησία και κράτος, μια κοινωνία κομμουνιστικής απελευθέρωσης. Στο έδαφος αυτής της πραγματικότητας, αποκτά αντικειμενικά νέα επικαιρότητα το δίλημμα κομμουνιστική απελευθέρωση ή καπιταλιστική βαρβαρότητα.
Ταυτόχρονα ο σύγχρονος καπιταλισμός παρά την παντοδυναμία την οποία διακηρύσσει και την απουσία αξιόμαχου αντιπάλου δέους, δεν κλονίζεται μόνο από τις εγγενείς αντιθέσεις του, αλλά και από την πάλη των τάξεων, που παρά την ανάσχεσή της, έχει παρούσα και μέλλουσα δυναμική.
Η φωτιά σιγοκαίει. Όσοι επιχειρούν να νοηματοδοτήσουν το τέλος της ιστορίας ή να καταργήσουν την πάλη των τάξεων με την ανοιχτή βία και τον εκμαυλισμό, ή τον απόλυτο καταναγκασμό της επιβίωσης, διαψεύδονται οικτρά. Οι ίδιες οι αντιθέσεις των καπιταλιστικών σχέσεων και οι καθοριζόμενες, σε τελευταία ανάλυση, απ’ αυτές αντιδράσεις του υποκειμενικού παράγοντα, συνδαυλίζουν αυτή την πάλη, που ποτέ δε σβήνει.
Μετά το ξέσπασμα της καπιταλιστικής κρίσης του 2008 , ειδικότερα, σημειώθηκαν κινηματικές εκρήξεις και πολιτικές αναταράξεις, όχι μόνο στην “περιφέρεια”, αλλά και στις καπιταλιστικές μητροπόλεις. Αυτές οι εκρήξεις είχαν τεράστια μαζικότητα και ριζοσπαστισμό, δεν τελεσφόρησαν όμως και αυτό κάτι μας λέει. Δεν ηγεμόνευσε μια αντισυστημική κατεύθυνση της αντικαπιταλιστικής ανατροπής, αλλά, αντίθετα, η αυθόρμητη διάθεση αγώνα δεν κατόρθωσε να υπερβεί (αν και όταν το επεδίωξε) το συστημικό πλαίσιο, όπως καταδεικνύει η καθήλωση του κινήματος στα όρια της διαχείρισης από τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα ή τους Podemos στην Ισπανία.
Από την άλλη, οι ελπίδες που σηματοδότησε η Αραβική Άνοιξη, δοκιμάζονται από τις ανοιχτές ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις αλλά και από την δράση παραδοσιακών (Αδελφοί Μουσουλμάνοι) ή/και νεότευκτων υπερ-αντιδραστικών φασιστικών δυνάμεων (ISIS).
Στις συνθήκες μεγάλης όξυνσης της ταξικής πάλης καταγράφηκε με δραματικό τρόπο η απουσία μιας σύγχρονης κομμουνιστικής στρατηγικής, ενός διεθνούς ανατρεπτικού κομμουνιστικού κινήματος της εποχής μας πέρα από το ρεφορμισμό και την αναπαλαίωση των ηττημένων στρατηγικών και τακτικών του 20ου αιώνα.
Στο επίπεδο της κοινωνικής πάλης, ένα μικρό αλλά ορατό πλέον ρεύμα της ανατρεπτικής πράξης και αναζήτησης έχει κάνει, από την αυγή του νέου αιώνα, την εμφάνιση του. Το καινούριο δεν είναι, η προϋπάρχουσα εξάλλου, ηγεμόνευσή του από την αστική πολιτική, αλλά η τάση που έχει να παρουσιάζεται, όχι χωρίς παλινωδίες, ανεξάρτητο από τους αστικούς μηχανισμούς και ιδεολογήματα. Το ρεύμα αυτό δεν αποδεικνύεται ικανό να νικήσει με τους σημερινούς όρους και τη διάταξη του συσχετισμού, κάνει ωστόσο ορατή τη δυναμική του με την διαρκή κρίση του αστικού πολιτικού συστήματος και των αστικών και ρεφορμιστικών κομμάτων, καθώς και στο πεδίο των ταξικών αναμετρήσεων για «το ψωμί και την δημοκρατία», όπου καθυστερεί την αστική πολιτική και παροξύνει τις αντιθέσεις ωριμάζοντάς τες σε ανώτερο επίπεδο.
Στο πεδίο της ιδεολογικής ταξικής πάλης η ηγεμονία της αστικής ιδεολογίας έχει υποστεί πλήγματα, λόγω της διάψευσης της νεοφιλελεύθερης αφήγησης για αδιάλειπτη ανάπτυξη και αυτορρύθμιση του καπιταλισμού, συρρίκνωση του κράτους και της γραφειοκρατίας, παγκοινωνική ευημερία, ελευθερία και δημιουργικότητα, που κάποτε υποσχόταν. Ωστόσο, με την κρατική ισχύ, την ενίσχυση των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους, την επέκταση του κεφαλαίου στο χώρο της πνευματικής παραγωγής, και τον πειθαναγκασμό της επιβίωσης, συμπιέζει τις εναλλακτικές ιδεολογικές τάσεις, κυρίως τις μαρξιστικές αλλά και τις μαρξίζουσες, εξοστρακίζοντας και απαξιώνοντας τες απ’ τα τηλεοπτικά μέσα, την εκπαίδευση, τους δημόσιους θεσμούς, τον τύπο, την εκδοτική δραστηριότητα. Παρά ταύτα, η μαρξιστική και γενικότερα η αντισυστημική ιδεολογία εξασφαλίζει αρκετά εκτεταμένη και αισθητή ιδεολογική παρέμβαση με ίδια κυρίως μέσα: εφημερίδες, ηλεκτρονικά μέσα, περιοδικά, εκδόσεις, εκδηλώσεις, πολιτιστικούς χώρους, εργατικές λέσχες κ.α.
Στο πεδίο της μαρξιστικής ιδεολογικής αντιπαράθεσης με την αστική ιδεολογία και της γονιμοποίησης με τη μαχόμενη εργατική τάξη, έρχεται να συμβάλλει το περιοδικό θεωρίας «ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ για την κομμουνιστική απελευθέρωση» με την αυτονόητη για τη μαρξιστική διαλεκτική αλληλόδραση θεωρίας και πολιτικής, σύμφωνα με το λεχθέν του Κ. Μάρξ στις θέσεις για τον Φόιερμπαχ : «Οι φιλόσοφοι έχουν εξηγήσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους, αυτό που έχει σημασία όμως είναι να τον αλλάξουμε».
Η θεματολογία των ΤΕΤΡΑΔΙΩΝ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ, θα επεκτείνεται σε ευρύ φάσμα ενοτήτων (Φιλοσοφία, πολιτική θεωρία, πολιτική οικονομία, ιστορία, τέχνη – πολιτισμός, κοινωνιολογία – ανθρωπολογία – ψυχολογία, περιβάλλον, γεωγραφία – θέματα χώρου, κοινωνικές διακρίσεις – φύλο – ρατσισμός, θετικές επιστήμες – τεχνολογία) με θεωρητικό και μεθοδολογικό εργαλείο τον μαρξισμό, σε κατεύθυνση εμβάθυνσης του επαναστατικού του κεκτημένου, απαλλαγής του από κάθε είδους σκουριά του παρελθόντος, αλλά και δημιουργικής ανάπτυξης του και διαλόγου με τις ποικίλες μαρξιστικές σχολές στο φόντο της σύγχρονης πραγματικότητας.
Θεματική συνισταμένη του περιοδικού θα είναι η διερεύνηση της αναγκαιότητας του κομμουνισμού ως εναλλακτικής του καπιταλισμού και των όρων μετάβασης σ’ αυτόν. Στρατευόμαστε σε αυτή την προοπτική και θα επιδιώξουμε να την υπηρετήσουμε δημιουργικά, έχοντας ως βάση τους όρους και την πραγματικότητα της ταξικής πάλης του σήμερα και του αύριο, και ως κύριο πεδίο δράσης την επαναστατική θεωρία, τη θεωρία της κομμουνιστικής χειραφέτησης. Θα το επιδιώξουμε κινούμενοι παράλληλα και σε δημιουργική αλληλεπίδραση με τις τόσο αναγκαίες προσπάθειες για την οικοδόμηση ενός σύγχρονου προγράμματος και κόμματος κομμουνιστικής απελευθέρωσης, που αποτελεί επείγοντα και αποφασιστικό κρίκο για μια τέτοια προοπτική.
Δεν ξεκινάμε από το μηδέν. Αντλούμε από την ανεξάντλητη πηγή του επαναστατικού μαρξισμού και συμβάλλουμε στην απαλλαγή του από την «αρχαία σκουριά» κάθε λογής δογματισμών και «ορθοδοξιών», και -πάνω απ’ όλα- στη δημιουργική ανάπτυξή του.
Για μας ο μαρξισμός είναι ένα ανοιχτό, αναπτυσσόμενο και συνάμα συνεκτικό «σώμα» ιδεών, που συμβάλλει στην κατανόηση της ιστορικής εξέλιξης των ανθρώπινων κοινωνιών, προσεγγίζει κριτικά και κατανοεί επιστημονικά την ουσία των καπιταλιστικών σχέσεων και ιχνηλατεί τους όρους απαλλαγής απ’ αυτές. Δεν είναι μια «αποστεωμένη» θεωρητική οντότητα, απαλλαγμένη από αντιφάσεις ή διαφορετικότητες. Δεν είναι, βέβαια, και μια ασπόνδυλη θεωρητική οντότητα, που επιδέχεται ακόμη και εχθρικές μεταξύ τους «αναγνώσεις», ούτε μια «κοινωνικά ορφανή» θεωρία. Αντιθέτως, είναι μια θεωρία στρατευμένη στην υπόθεση της εργατικής χειραφέτησης και διαθέτει έναν συνεκτικό πυρήνα που συγκροτείται από κρίσιμες έννοιες, όπως, μεταξύ άλλων: ο διαλεκτικός υλισμός, η ταξική διαίρεση της κοινωνίας, ο ρόλος της ταξικής πάλης ως κινητήριου μοχλού της ιστορίας, η εκμετάλλευση και η υπεραξία, ο ρόλος του αστικού κράτους και η ανάγκη τσακίσματός του, η ανάγκη της επανάστασης και η άρνηση του μεταρρυθμισμού, ο εργατικός διεθνισμός.
Με όπλο τον μαρξισμό αναμετρούμαστε με την ιστορία του επαναστατικού κινήματος, τη δική μας ιστορία, το μεγαλείο και τις τραγικές πτυχές της, τον ηρωισμό των αγωνιστών αλλά και τα τακτικά, στρατηγικά όρια που οδήγησαν στον εκφυλισμό του ίδιου και στη συκοφάντηση του κομμουνισμού. Κι αναμετρούμαστε γόνιμα, κριτικά και αυτοκριτικά, με ευαίσθητες τις κεραίες μας και με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Πάνω απ’ όλα, αναμετρούμαστε με την ιστορία των επαναστάσεων στη Ρωσία και αλλού, που άνοιξαν μια μεγάλη ρωγμή κι αποπειράθηκαν να κινηθούν σε σοσιαλιστική κατεύθυνση, ωστόσο κατέληξαν σε κοινωνίες μη εργατικές, που αντί να υπηρετούν δυσφήμιζαν την κομμουνιστική υπόθεση και το μαρξισμό, για να επανέλθουν, τελικά, σε συνθήκες άγριου καπιταλισμού.
Δεν αναφερόμαστε στον κομμουνισμό γενικά και αφηρημένα. Αναφερόμαστε στην κομμουνιστική απελευθέρωση ως ουσία-περίγραμμα μιας κοινωνίας χειραφετητικής και χειραφετημένης από τα αστικά οικονομικά, πολιτικά και πολιτισμικά δεσμά· ως κατευθυντήριο φάρο που φωτίζει τους σκοπούς της καθημερινής δράσης, αλλά και το δρόμο και τα μέσα για την επίτευξή τους· και ως καθημερινή «πράξη» για τις ανάγκες των εργαζομένων και των νέων, την αλλαγή των συσχετισμών, την απόκρουση-ανατροπή των αστικών επιθέσεων, ως «κίνηση που καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων».
Αναφερόμαστε στον κομμουνισμό όχι ωσάν να είναι μια «ιδέα», ένα «πρόταγμα», μια προοπτική χωρίς ή με ασαφές κοινωνικό υποκείμενο, αλλά ως τάση και δυνατότητα που αναδύεται μέσα από τις αντιθέσεις του ίδιου του καπιταλισμού, ως κίνηση και προοπτική που απαντά στις άμεσες και μακροπρόθεσμες ανάγκες και στοχεύσεις της εργατικής τάξης και των άλλων καταπιεζόμενων κοινωνικών στρωμάτων. Μιας εργατικής τάξης που σήμερα είναι πιο πολύμορφη αλλά και πιο εκμεταλλευόμενη, που περιλαμβάνει στους κόλπους της τμήματα με ανώτερη μόρφωση αλλά και μετανάστες και εκατομμύρια ανειδίκευτων, παραγωγούς υλικού αλλά και άυλου πλούτου. Αυτή η σύγχρονη εργατική τάξη, με την ενιαία βάση και την πολυμορφία της, αποτελεί τον κοινωνικό «πρωταγωνιστή» της κομμουνιστικής απελευθέρωσης, αυτή και τα σύμμαχα στρώματά της, γιατί «η απελευθέρωση των εργατών ή θα είναι έργο των ίδιων ή δεν θα υπάρξει» και ακόμη γιατί η εργατική τάξη, απελευθερώνοντας τον εαυτό της, απελευθερώνει και όλη την κοινωνία.
Αναφερόμαστε σε έναν κομμουνισμό που δηλώνει παρών στην καθημερινή αναμέτρηση με την αστική τάξη πραγμάτων, ως στρατηγική αλλά και ως τακτική που καθορίζεται από αυτή τη στρατηγική και την υπηρετεί· δεν πλανάται αφηρημένα στη σφαίρα των ιδεών, δεν είναι «για αύριο», για «όταν θα ωριμάσουν οι αντικειμενικές συνθήκες», ούτε αποτελεί επαγγελία ενός ιδανικού μέλλοντος και παραισθησιογόνο μιας τακτικής που αδυνατεί να υπηρετήσει την ανατροπή του καπιταλιστικού στάτους.
Ο κομμουνισμός στον οποίο αναφερόμαστε απαιτεί διάλογο, γόνιμη και δημιουργική συζήτηση, ανοιχτούς ορίζοντες, ερευνητικό πνεύμα, διάθεση καινοτομίας· απαιτεί, συνδυασμό θεωρίας και πράξης, κινηματικής δράσης, πολιτικής παρέμβασης και πολιτιστικής παρουσίας.
Απαιτεί και προϋποθέτει πρόγραμμα και κόμμα της κομμουνιστικής απελευθέρωσης, που να μπορούν να τον εκφράσουν στο παρόν και στο μέλλον, ως εμπροσθοφυλακή ενός ευρύτερου κοινωνικοπολιτικού μετώπου ανατροπής της αντεργατικής επίθεσης και ενός ανασυγκροτημένου εργατικού-λαϊκού κινήματος. Η συμβολή σε αυτή την υπόθεση αποτελεί πρωταρχικό μας στόχο.
Αυτούς τους στόχους φιλοδοξεί να υπηρετήσει το περιοδικό και με αυτές τις ορίζουσες προτίθεται να δώσει το δικό του «παρών» στις μεγάλες θεωρητικές, πολιτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές προκλήσεις των καιρών μας.
Το αφιέρωμα του πρώτου τεύχους της έκδοσής μας «Επικαιρότητα του μαρξισμού και Κομμουνιστική προοπτική στον 21ο αιώνα», επιχειρεί να ανοίξει τη συζήτηση γύρω από την κεντρική θεματική στόχευσή μας.
Σοφία Τσάδαρη
14.06.2016