Η αντιπαράθεση Λένιν-Τρότσκι για το χαρακτήρα της Ρωσικής Επανάστασης

Α. Η Ρωσία στα τέλη του 19ου-αρχές του 20ού αιώνα

Ο Λένιν (Lenin) γράφει την περίοδο 1896-1899 το έργο Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία. Το έργο αποσκοπούσε να απαντήσει στους φιλελεύθερους ναρόντνικους και τους «νόμιμους μαρξιστές», να καταγράψει τα βασικά γνωρίσματα του ρωσικού οικονομικού συστήματος καθώς και τη διάταξη των ταξικών δυνάμεων, αλλά και να αποτελέσει βάση για τη χάραξη της τακτικής και στρατηγικής των μπολσεβίκων. Βασικές διαπιστώσεις του Λένιν στο εν λόγω έργο ήταν οι εξής:

α) Μετά τη μεταρρύθμιση του 1861 οι κοινωνικο-οικονομικές σχέσεις στο χωριό χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη και την ανάπτυξη των αντιθέσεων που προσιδιάζουν στην εμπορευματική οικονομία και τον καπιταλισμό. Εντός της αγροτιάς υπάρχει νέα πραγματικότητα. Αποσυντίθεται η παλιά πατριαρχική αγροτιά και εμφανίζονται νέοι τύποι αγροτικού πληθυσμού. Σχηματίζεται η αστική τάξη του χωριού, το αγροτικό προλεταριάτο, η τάξη των εμπορευματοπαραγωγών στη γεωργία και η τάξη των μισθωτών εργατών γης (Λένιν, 1984: 170-171).

β) Παρατηρείται πως η ρωσική βιομηχανία πέρασε από τα τρία κλασικά στάδια ανάπτυξής της: τη μικρή εμπορευματική παραγωγή, την καπιταλιστική μανιφακτούρα και τη φάμπρικα. Υπογραμμίζεται η αυξανόμενη συγκέντρωση της παραγωγής: από τα 1890 κιόλας, το 71,1% των εργοστασιακών εργατών δουλεύουν σε μεγάλες εργοστασιακές μονάδες με 100 και πλέον εργάτες. Ενώ στο διάστημα 1894-1895 οι μεγάλες επιχειρήσεις αποτελούν το 10,1% στο σύνολο των εργοστασίων, στα 1903 φτάνουν να αποτελούν το 17%, κάτι που πρόδιδε μία τάση αύξησης στη συγκέντρωση του κεφαλαίου. Μάλιστα, κατά την κρίση του Λένιν οι μεγάλες ρωσικές φάμπρικες ήταν μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες γερμανικές (Λένιν, 1984: ΧΙΙ).

γ) Καταγράφεται η ταξική διάρθρωση της ρωσικής κοινωνίας, ζήτημα τεράστιας σημασίας, όπως θα δούμε στη συνέχεια, για τον επιστημονικό σχεδιασμό μιας επαναστατικής τακτικής και στρατηγικής. Συγκεκριμένα, ο Λένιν καταλήγει στον Πίνακα 1.

Ο Λένιν μάλιστα διευκρινίζει πως στο σύνολο προλετάριων και μισοπρολετάριων οι προλετάριοι ήταν τουλάχιστον 22 εκατομμύρια (Λένιν, 1984: 529). Με βάση τα παραπάνω στοιχεία συμπεραίνουμε πως η άρχουσα τάξη της Ρωσίας αποτελούσε το 2,3% του πληθυσμού, οι εύποροι μικροϊδιοκτήτες το 18,4%, οι φτωχοί μικροϊδιοκτήτες το 28,5%, οι προλετάριοι τουλάχιστον το 17,5% και οι μισοπρολετάριοι το πολύ το 33%. Επομένως, η «καθαρή» εργατική τάξη αποτελούσε ένα σχετικά μικρό ποσοστό της ρωσικής κοινωνίας, ενώ στρώματα που ανήκαν στις «γκρίζες ζώνες» ή στα μικροαστικά στρώματα έφταναν σχεδόν το 80%. Βεβαίως, εντός του 80%, τα φτωχά στρώματα (φτωχοί μικροϊδιοκτήτες και μισοπρολετάριοι) υπερέβαιναν το 60%. Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε πως παρ’ όλο το σχετικά μικρό ποσοστό της εργατικής τάξης υπήρχε ένα ποιοτικό στοιχείο. Για παράδειγμα, το εργοστάσιο Πουτίλοφ στην Πετρούπολη είχε 30.000 εργάτες και ήταν το μεγαλύτερο εργοστάσιο στον κόσμο εκείνη την περίοδο (Κλιφ, 2009:160). Η υψηλή συγκέντρωση της εργατικής τάξης τής προσδίδει ένα ειδικό βάρος.

Η κατάσταση της εργατικής τάξης στη Ρωσία χαρακτηριζόταν από το πολύ χαμηλό της βιοτικό επίπεδο, από το ότι τα έσοδα στην εργατική οικογένεια δεν αρκούσαν για την ανατροφή των παιδιών, από το ότι το 10-15% των μέσων αποδοχών πήγαινε για πληρωμή φόρων από επιβολή προστίμων που οφείλονταν σε παραπτώματα κατά τη διάρκεια της εργασίας. Οι εργάτες ζούσαν σε άθλιες κατοικίες και η ζωή τους ήταν ένα καθημερινό μαρτύριο. Το 1897 μετά από σκληρούς εργατικούς αγώνες ορίστηκε η διάρκεια της εργάσιμης ημέρας στις 11,5 ώρες (Βασίλιεφ, 1987: 11), αλλά στην πράξη η εργάσιμη ημέρα έφτανε ακόμη και τις 14 ώρες (Troyat, 1992: 114).

Προς το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα αρχίζει να παρουσιάζεται στη ρωσική οικονομία ανοδική πορεία, αφού τα προηγούμενα χρόνια είχε προηγηθεί ύφεση. Για παράδειγμα, από τα 1910 ώς τα 1913 η εξόρυξη άνθρακα και η παραγωγή χυτοσίδηρου αυξήθηκε κατά μιάμιση φορά και πολύ περισσότερο από μιάμιση φορά αντίστοιχα. Παράλληλα, περισσότεροι από τους μισούς εργάτες των εργοστασίων εργάζονταν στις μεγάλες επιχειρήσεις που η καθεμία από αυτές απασχολούσαν πάνω από 500 εργάτες. Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις με δυναμικό άνω των 1000 ατόμων, ενώ αποτελούσε το 3% του συνόλου των επιχειρήσεων, το 1910 συγκέντρωναν το 38% του εργοστασιακού προλεταριάτου (Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, 1961: 664).

Ο μονοπωλιακός καπιταλισμός αναπτύσσεται και στη Ρωσία. Η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου εντείνεται και το βιομηχανικό και το τραπεζικό κεφάλαιο συγχωνεύονται. Ωστόσο, η ρωσική οικονομία χαρακτηρίζεται από εντεινόμενη διείσδυση ξένου κεφαλαίου προς εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους του τσαρισμού, καθώς και από αρπακτικές διαθέσεις κυρίως του αγγλικού κεφαλαίου που εργάζεται για να ελέγξει τα ρωσικά πετρέλαια και τον τεράστιο ορυκτό πλούτο των Ουραλίων και της Σιβηρίας. Η εμπλοκή ξένων μονοπωλίων στη ρωσική οικονομία δεν σήμαινε, από την άλλη, πως ο ρωσικός ιμπεριαλισμός είχε παραιτηθεί από τις δικές του αξιώσεις που επικεντρώνονταν στην κατάκτηση εξωτερικών αγορών της Εγγύς Ανατολής.

Εντέλει, η κατάσταση στη Ρωσία ήταν ιδιαίτερα αντιφατική και περίπλοκη: μικρό σχετικά ποσοστό της εργατικής τάξης, μεγάλο ποσοστό της αγροτιάς, ισχυρά υπολείμματα φεουδαρχικών σχέσεων, μεγάλη συγκέντρωση της εργατικής τάξης όχι παντού αλλά στις πόλεις, εξάρτηση από το ξένο κεφάλαιο, ιμπεριαλιστική πολιτική από την πλευρά του ρωσικού κράτους, ανάπτυξη του καπιταλισμού, αλλά συγχρόνως και άνοιγμα της ψαλίδας της Ρωσίας από τις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες της εποχής, τεράστιος φυσικός πλούτος και αξιόλογη παραγωγή (πέμπτη θέση στον κόσμο στην παραγωγή ατσαλιού, έκτη στην εξόρυξη γαιάνθρακα), καθυστέρηση στην παραγωγή των σπουδαιότερων βιομηχανικών προϊόντων ανά κάτοικο (Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, 1961: 668-669). Επομένως, μιλάμε για ένα ιδιαίτερα σύνθετο και δυσεπίλυτο πρόβλημα: ποια θα ήταν η σωστή τακτική και στρατηγική με βάση αυτή τη συνθετότητα των φαινομένων;

Β. Ο Λένιν για το χαρακτήρα της Ρωσικής Επανάστασης

Ο Λένιν ήρθε σε σύγκρουση με τους μενσεβίκους σχετικά με το ποια τάξη θα ηγεμονεύει στο πρώτο στάδιο της επανάστασης, το αστικοδημοκρατικό. Οι μενσεβίκοι θεωρούσαν πως η αστική τάξη είναι αυτή που έπρεπε να ασκήσει την ηγεμονία της στο πρώτο στάδιο, ενώ ο Λένιν απέρριπτε αυτή την άποψη:

Ταυτόχρονα ο Λένιν θέτει σωρεία κρίσιμων ζητημάτων. Υποστηρίζει πως το πρώτο στάδιο της επανάστασης θα φέρει ένα νέο πολιτικό προϊόν: την προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση (Λένιν, 1986α: 12). Αυτό, όμως, επιφέρει μοιραία ένα ερώτημα: ποια η στάση των μπολσεβίκων απέναντι στην προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση; Και απαντά:

Αποσαφηνίζει επίσης πως:

Αφού ο Λένιν υπογραμμίζει πως δεν πρόκειται για σοσιαλιστική, αλλά για δημοκρατική δικτατορία, στη συνέχεια προσθέτει:

Η στρατηγική της δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς δεν ήταν δικτατορία του προλεταριάτου, αλλά επίσης δεν αποτελούσε μία μορφή αστικοδημοκρατικής διαχείρισης. Ήταν το πρώτο στάδιο μιας ενιαίας επαναστατικής διαδικασίας. Ο Λένιν, αναφερόμενος στο ζήτημα της διαρκούς επανάστασης, σημείωνε πως:

Επιπροσθέτως, το πρωτότυπο ιστορικό προϊόν της τότε ρωσικής πραγματικότητας, τα σοβιέτ, δεν αντιμετωπίστηκε με ενιαία γραμμή από την πλευρά των μπολσεβίκων, αφού η δημιουργία τους οφειλόταν κυρίως στη δράση των μενσεβίκων και των εσέρων. Στην αρχή υπήρχε μια ορισμένη απόσταση, στη συνέχεια οι μπολσεβίκοι συμμετείχαν ενεργά, ενώ κοντά στην κατάληψη της εξουσίας το 1917 η γραμμή των μπολσεβίκων άλλαξε τρεις φορές, αφού υπήρξαν τρεις περίοδοι σε σχέση με το ρόλο και τη στάση των σοβιέτ.

Συγκεκριμένα, στην πρώτη περίοδο (Φεβρουάριος-Ιούλιος) υπήρχε το καθεστώς της δυαδικής εξουσίας, οπότε ήταν υπαρκτή και η δυνατότητα ειρηνικού περάσματος όλης της εξουσίας στα σοβιέτ. Στις Θέσεις του Απρίλη, ο Λένιν διαπίστωσε πως η επαναστατική-δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς έχει πραγματοποιηθεί «με μια ορισμένη μορφή και ώς ένα βαθμό» (Λένιν, 1986β: 15) και αυτό που επέτασσε η πραγματικότητα ήταν το πέρασμα από το πρώτο στάδιο της επανάστασης στο δεύτερο (σοσιαλιστικό) και κατ’ επέκταση το πέρασμα της εξουσίας από τα χέρια της αστικής τάξης στα σοβιέτ. Να σημειώσουμε πως ο Λένιν μίλησε για την ανάγκη περάσματος της εξουσίας στα σοβιέτ, ενώ οι συσχετισμοί δεν ήταν υπέρ των μπολσεβίκων. Η ασυνέπεια των εσέρων και των μενσεβίκων ήταν αυτή που παρέδωσε την εξουσία στην αστική τάξη.

Στη δεύτερη περίοδο (Ιούλιος-Σεπτέμβριος), τα σοβιέτ μετατράπηκαν σε εξαρτήματα της Προσωρινής Κυβέρνησης, οπότε και το σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ» δεν είχε πλέον νόημα και οι μπολσεβίκοι το απέσυραν.

Η τρίτη περίοδος ξεκίνησε με τη συντριβή του πραξικοπήματος του Κορνίλοφ (Kornilov). Σε αυτή την περίοδο οι συσχετισμοί εντός των σοβιέτ διαφοροποιήθηκαν υπέρ των μπολσεβίκων και το σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ» επανήλθε. Παράλληλα με την προτροπή στα σοβιέτ να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους, τα συνθήματα που προέβαλε ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι ήταν λίγα και λιτά: «ψωμί, ειρήνη, γη». Όπως σημειώνει ο Έρικ Χομπσμπάουμ (Eric Hobsbawm):

Γ. Ο Τρότσκι για το χαρακτήρα της Ρωσικής Επανάστασης

Το 1905 ο Τρότσκι (Trotsky) επεξεργάζεται εκείνο το κομμάτι της σκέψης του για το οποίο έμεινε περισσότερο γνωστός: τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Συχνά, η έννοια της διαρκούς επανάστασης αποδίδεται εξολοκλήρου στον Τρότσκι, κάτι που είναι εσφαλμένο. Πρώτα απ’ όλα την έννοια της διαρκούς επανάστασης την περιέγραψαν οι Μαρξ και Ένγκελς. Ο Τρότσκι, όμως, τη δανείστηκε κυρίως από τον Πάρβους (Parvus).

Μεγέθυνση

Ας δούμε σε πρώτη φάση με ποιο τρόπο αντιμετώπισε ο Τρότσκι την επανάσταση του 1905. Σύμφωνα με τα ίδια τα λεγόμενά του, ο Τρότσκι δεν τάχθηκε ούτε με τη θέση των μενσεβίκων (αστικός χαρακτήρας της επανάστασης με κυριαρχία της αστικής τάξης), αλλά και ούτε με αυτή των μπολσεβίκων (αστικοδημοκρατικός χαρακτήρας της επανάστασης με δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς) (Τρότσκι, 2005: 29). Ο Τρότσκι καταγράφοντας τη δική του άποψη, ισχυρίζεται τα εξής:

Με ποιο τρόπο ακριβώς τοποθετήθηκε ο Τρότσκι απέναντι στη δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς; Γράφει ο Τρότσκι:

Ο Τρότσκι τελειώνει τη σκέψη του με τον εξής τρόπο:

Δ. Οι διαφορές Λένιν-Τρότσκι

Από τα αποσπάσματα που έχουμε παραθέσει φαίνεται πως οι προσεγγίσεις των Λένιν-Τρότσκι την περίοδο του 1905 ήταν διαφορετικές και αφορούσαν κυρίως στο ρόλο των τάξεων και των στρωμάτων στο πρώτο στάδιο της επανάστασης. Ο Λένιν λαμβάνει σοβαρά υπόψη του το γεγονός ότι ένα τεράστιο κομμάτι της ρωσικής κοινωνίας αποτελείται από φτωχά αγροτικά στρώματα, το οποίο εκτός από πολυπληθές έχει και άλλο ένα πρόβλημα: δεν ήταν πολιτικά ώριμο για να κάνει ένα αποφασιστικό βήμα στην κατεύθυνση του ταχέος βαθέματος της επανάστασης. Όπως είδαμε το ποσοστιαίο άθροισμα φτωχών μικροϊδιοκτητών και μισοπρολετάριων υπερέβαινε το 60%, διόλου ευκαταφρόνητο νούμερο. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με την ύπαρξη εκτεταμένων φεουδαρχικών σχέσεων οδήγησε τον Λένιν να μιλήσει όχι για μία απευθείας σοσιαλιστική επανάσταση, αλλά για τη δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς. Με άλλα λόγια, εκτίμησε πως η συμμαχία προλεταριάτου και φτωχής αγροτιάς ήταν απαραίτητη για να επικρατήσει το πρώτο στάδιο της επανάστασης.

Ο Τρότσκι, από την άλλη, παρά τους λεκτικούς ακροβατισμούς, υποτιμά το ρόλο της αγροτιάς. Η θέση του εμπεριέχει σεχταρισμό και βολονταρισμό. Ο Λένιν δεν παίρνει υπόψη του μόνο τα αντικειμενικά δεδομένα (ταξική σύνθεση της ρωσικής κοινωνίας και σχέσεις παραγωγής), αλλά και το επίπεδο συνείδησης των μαζών. Τον Τρότσκι, μάλιστα, τον χαρακτηρίζει «αερολόγο που δυστυχώς συντάσσεται με τον Πάρβους» και καταλήγει:

Ο Λένιν, το 1907 στο 5ο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ και στον τελικό του λόγο πάνω στην εισήγηση «Για τη στάση απέναντι στα αστικά κόμματα», λέει:

Ωστόσο, ο Λένιν το 1909 υποβάλλει σε σκληρή κριτική τις απόψεις Τρότσκι:

Το 1915, ο Λένιν γράφει:

Ο Τρότσκι διαμαρτύρεται συχνά ότι κακώς έχει κατηγορηθεί για υποτίμηση της αγροτιάς:

Κατά τον Τρότσκι, το βασικό σημείο διαφωνίας ανάμεσα στον ίδιο και το Λένιν εντοπιζόταν «στη δυνατότητα ανεξαρτησίας της αγροτιάς στην επανάσταση και ιδιαίτερα στη δυνατότητα δημιουργίας ενός ανεξάρτητου κόμματος της αγροτιάς» (Τρότσκι, 1982:82), κάτι που είδαμε λίγο παραπάνω ότι ο Λένιν το απαντά με σαφήνεια.

Ε. Οι Θέσεις του Απρίλη συνιστούν προσχώρηση του Λένιν στη λογική του Τρότσκι;

Συχνά η διατύπωση από τον Λένιν των περίφημων Θέσεων του Απρίλη, παρουσιάζεται ως σύγκλιση των Λένιν-Τρότσκι ή αποτελεί αφορμή για μία αντιδιαλεκτική περιοδολόγηση της σκέψης του Λένιν, που τάχα αναθεώρησε τα λεγόμενά του ως λανθασμένα. Όσοι σήμερα έχουν υιοθετήσει μια αναθεωρητική ματιά για το λενινισμό αποφεύγουν να αμφισβητήσουν ανοικτά το λενινισμό, αλλά το πράττουν έμμεσα:

Μπορεί να μην διατυπώνεται με απόλυτη σαφήνεια, αλλά το παραπάνω απόσπασμα υπονοεί πως πριν τη διατύπωση των Θέσεων του Απρίλη, ούτε λίγο ούτε πολύ, κομμουνιστικό κίνημα δεν υπήρχε. Όσον αφορά στη «σύγκλιση» Λένιν-Τρότσκι με τη δημοσίευση των Θέσεων του Απρίλη, ο ίδιος ο Τρότσκι ισχυρίζεται πώς αυτή επετεύχθη

Όμως, όπως ο ίδιος ο Τρότσκι ομολογεί λίγο παρακάτω:

Ποια ήταν, όμως, η τομή που έφεραν οι Θέσεις του Απρίλη; Συνιστούσαν προσχώρηση του Λένιν στις θέσεις του Τρότσκι; Ο Λένιν λέει:

Όσον αφορά στο ζήτημα της εξουσίας συνεχίζει:

Και συμπληρώνει στη συνέχεια:

Ο Λένιν δεν θεωρεί πως ο στόχος για την επίτευξη της δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς ήταν λανθασμένος ή ότι δεν υλοποιήθηκε, αλλά ξεπεράστηκε από την πραγματικότητα:

Παρά το γεγονός ότι ο Λένιν αποδεικνύει, με βάση τη συγκεκριμένη φάση της επαναστατικής διαδικασίας, ότι πλέον δεν είχε νόημα η χρήση του παλιού συνθήματος της δημοκρατικής δικτατορίας της αγροτιάς και του προλεταριάτου, σπεύδει να διευκρινίσει:

Μήπως όμως ο Λένιν υπέπεσε σε έναν άκρατο βολονταρισμό και στη μικροαστική ανυπομονησία; Ο ίδιος απαντά:

Να σημειωθεί πως ο Λένιν δεν απορρίπτει καθόλου τυχαία το σύνθημα «δίχως τσάρο και κυβέρνηση εργατική». Επρόκειτο για ένα σύνθημα του οποίου εμπνευστής υπήρξε ο Πάρβους για πρώτη φορά το 1905, μέντορας τρόπον τινά, του Τρότσκι. Ωστόσο, το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της λενινιστικής σκέψης δεν είναι το ότι έπαιρνε πολύ σοβαρά υπόψη του την παράμετρο της αγροτιάς, αλλά και την κατάσταση της ίδιας της εργατικής τάξης:

Η ίδια ρητορική σε γενικές γραμμές χρησιμοποιείται και μετά την επανάσταση για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Συγκεκριμένα, όπως σημειώνει ο ιστορικός της Ρωσικής Επανάστασης, Έντουαρντ Καρρ [Edward Carr]:

Χαρακτηριστικά μόνο να επισημάνω πως, σε προκήρυξη που γράφτηκε από τον Λένιν και δημοσιεύτηκε στις 25 Οκτώβρη, γίνεται αναφορά σε «επανάσταση των εργατών, των στρατιωτών και των αγροτών» (Λένιν, 1981: 1). Επιπροσθέτως στο Δεύτερο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Βουλευτών, ο Λένιν κάνει λόγο για «εργατοαγροτική κυβέρνηση, που δημιουργήθηκε από την επανάσταση της 24-25 Οχτώβρη και στηρίζεται στα Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών βουλευτών» (Λένιν, 1981: 16).

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται ο Λένιν όταν προτείνει κυβέρνηση συνασπισμού στους σοσιαλεπαναστάτες (εσέροι) και τους μενσεβίκους. Επρόκειτο για κόμματα που εξέφραζαν μικροαστικά στρώματα. Παρ’ όλα αυτά ο Λένιν δε δίστασε να τους προτείνει κυβερνητικό συνασπισμό.

Τα πράγματα ήταν ακόμη ρευστά από κοινωνική άποψη, αφού στις εκλογές που διενεργήθηκαν για τη Συντακτική Συνέλευση (ΣΣ), στα 707 μέλη της ΣΣ που εκλέχτηκαν, οι σοσιαλεπαναστάτες είχαν μία πλειοψηφία των 410 εδρών, ενώ οι μπολσεβίκοι 175 (Καρρ, 1977: 151). Βέβαια, οι συσχετισμοί στα σοβιέτ, που αποτελούσαν το πραγματικό προϊόν της λαϊκής αυτοοργάνωσης, ήταν πλέον υπέρ των μπολσεβίκων, αν και πρέπει να πούμε πως και αυτό δεν ήταν κάτι παγιωμένο, αλλά αποτέλεσμα του πολύ πρόσφατου ιστορικού χρόνου εκείνης της εποχής. Παράλληλα, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως: «[…] Οι χωρικοί εξακολουθούσαν να ακούνε πρόθυμα το κήρυγμα των επαναστατών σοσιαλιστών για κατάσχεση της μεγάλης ιδιοκτησίας και παραχώρηση των γαιών στη μεγάλη κοινότητα» (Coquin, 1965: 14).

Σημαντική παράμετρος, που συχνά υποτιμάται σε διάφορες αναλύσεις είναι και η οργανωτική δύναμη των κομμάτων. Η πραγματικότητα για τους μπολσεβίκους δεν ήταν εύκολη:

Μαζί με τα παραπάνω νούμερα ας αναλογιστούμε πως ο πληθυσμός της Ρωσίας εκείνη την εποχή έφτανε περίπου τα 125 εκατομμύρια. Αυτό σημαίνει πρακτικά πως το ποσοστό των οργανωμένων μελών του κόμματος επί του ρωσικού πληθυσμού ήταν κάτι λιγότερο από ένα τοις χιλίοις (με δεδομένο τα 115.000 μέλη). Από την άλλη, πρέπει να έχουμε υπόψη μας και την ποιοτική διάσταση του ζητήματος. Το μικρό ποσοστό της εργατικής τάξης στη ρωσική κοινωνία δεν εκφραζόταν και στη σύνθεση του μπολσεβίκικου κόμματος. Για παράδειγμα, στις αρχές του 1917 το 60,2% των μελών του μπολσεβίκικου κόμματος ήταν εργάτες (Ιστορία της μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, χ.χ.: 23)^{22Πρέπει να σημειωθεί πως όσα αναφέρουμε και σχετίζονται με την επιρροή των μπολσεβίκων δεν υπονοούν τη μη στήριξη του ρωσικού λαού στο μπολσεβίκικο κόμμα και, άρα, το ότι δεν υφίσταται επανάσταση. Ο χαρακτηρισμός της Ρωσικής Επανάστασης ως πραξικόπημα αποτελεί πάγια θέση του συντηρητικού μπλοκ. Πρόκειται για έναν ισχυρισμό τον οποίο προφανώς και απορρίπτουμε μετά βδελυγμίας.}.

Προς άρση τυχόν παρεξηγήσεων, με ό,τι αναφέρω παραπάνω επιχειρώ να αποδείξω πως ο Λένιν με τις Θέσεις του Απρίλη αντιλαμβάνεται πως η ιστορική συγκυρία επιβάλλει την αλλαγή του περιεχομένου της επανάστασης. Η επανάσταση, πλέον, πρέπει να έχει σοσιαλιστικό χαρακτήρα κι όχι αστικοδημοκρατικό. Η εξουσία πρέπει να περάσει στα χέρια του επαναστατημένου λαού και να τσακιστεί η αντίδραση του τσαρισμού και της αστικής τάξης. Επιβάλλεται η ένοπλη κατάληψη της εξουσίας. Ωστόσο, ο Λένιν δεν απογειώνεται και φυλάει τον εαυτό του, τους μπολσεβίκους και τις κοινωνικές πρωτοπορίες από ένα άλμα στο κενό. Ακριβώς για αυτόν το λόγο υπάρχουν οικονομικά και δημοκρατικά αιτήματα που μοιάζουν να έχουν έναν περιοριστικό χαρακτήρα (ψωμί, γη, ειρήνη). Επομένως, η προσεκτική ανάγνωση των γραπτών του καθώς και το τι έγινε στην πράξη αποδεικνύουν ότι παραμένουν διαφορές στη σκέψη του με τον Τρότσκι, παρά το γεγονός ότι η απόσταση μίκρυνε, κάτι που δεν διστάζει να το παραδεχτεί και ο δεύτερος με το σχετικό απόσπασμα που παρατέθηκε παραπάνω.

Εντέλει, η σκέψη του Λένιν, που απέφυγε τους σκοπέλους του αριστερισμού και την απογείωση από την πραγματικότητα, συμπυκνώνεται με τον πιο εύστοχο τρόπο στο εξής απόσπασμα:

Μεγέθυνση

Γιατί, όταν νομίζει κανείς ότι μπορεί να νοηθεί κοινωνική επανάσταση χωρίς εξεγέρσεις των μικρών εθνών στις αποικίες και στην Ευρώπη, χωρίς επαναστατικές εκρήξεις μιας μερίδας των μικροαστών με όλες τις προλήψεις τους, χωρίς κίνημα των μη συνειδητών προλεταριακών και μισοπρολεταριακών μαζών ενάντια στον τσιφλικάδικο, εκκλησιαστικό, μοναρχικό, εθνικό κ.τ.λ. ζυγό, όταν σκέπτεται κανείς έτσι, σημαίνει ότι απαρνείται την κοινωνική επανάσταση. Είναι σαν να πρόκειται να συνταχθεί από το ένα μέρος ένας στρατός που θα πει: “εμείς είμαστε υπέρ του σοσιαλισμού”, και από το άλλο, ένας άλλος στρατός που θα πει: “εμείς είμαστε υπέρ του ιμπεριαλισμού”, κι αυτό φαντάζονται ότι θα είναι κοινωνική επανάσταση!! […].

Όποιος περιμένει μια “καθαρή” κοινωνική επανάσταση δε θα τη δει ποτέ του. Αυτός είναι επαναστάτης στα λόγια που δεν καταλαβαίνει τι θα πει αληθινή επανάσταση.

Λένιν, 1986ε: 54 (οι υπογραμμίσεις στο πρωτότυπο)

Στ. Λίγα συμπεράσματα για το σήμερα

Για τις επαναστατικές δυνάμεις αυτές οι συζητήσεις που καταγράφουν αντιπαραθέσεις, όπως οι προαναφερόμενες, κινδυνεύουν να γίνουν στείρα βυζαντινολογία, αν δεν μεταφερθούν στο σήμερα με τρόπο διαλεκτικό. Αυτό σημαίνει να υιοθετήσουμε έναν τρόπο σκέψης μέσω του οποίου, ενώ δεν θα χάνεται το στρατηγικό όραμα, με άλλα λόγια, δεν θα πετιέται το όραμα της κοινωνικής επανάστασης και της κομμουνιστικής κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα θα επιζητούνται οι βέλτιστοι δρόμοι προκειμένου να αναγεννηθεί το κομμουνιστικό και το λαϊκό κίνημα, θα αναπτυχθούν νέοι μαζικοί εργατικοί αγώνες, θα δημιουργηθούν συνειδησιακά ρήγματα σε πλατιά λαϊκά στρώματα, θα οικοδομηθούν ελπιδοφόρες πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες.

Για να τεθούν οι βάσεις για κάτι τέτοιο θα πρέπει στη σημερινή εποχή: α) να πραγματοποιηθούν σοβαρές μελέτες για τον σύγχρονο καπιταλισμό, β) να διαπιστωθεί η θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, γ) να καταγραφεί η ακριβής κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας και του λαϊκού κινήματος που δρα στη χώρα μας, δ) να αφήσουμε πίσω μας όλες τις παθογένειες που κουβαλάμε και αποτελούν τροχοπέδη για την ανάπτυξη του κινήματος.

Ειδικά όσον αφορά στην Ελλάδα υποστηρίζω πως: α) εξακολουθεί και βρίσκεται σε ενδιάμεση και εξαρτημένη θέση στο καπιταλιστικό στερέωμα, β) στην παρούσα φάση υφίσταται έναν άνευ προηγουμένου στραγγαλισμό από τα διεθνή ιμπεριαλιστικά κέντρα, γ) έχει ευρέα μικροαστικά στρώματα συγκριτικά με τις πιο αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες και δ) το κίνημα βρίσκεται σε κατάσταση τέλματος ή, πιο σωστά, σε καθοδική πορεία.

Αν συμφωνούμε πως έτσι είναι τα πράγματα, τότε ας σκεφτεί ο καθένας με ποιον τρόπο πρέπει να λειτουργήσει, εφόσον θεωρεί τον εαυτό του επαναστάτη ή θεωρεί τη συλλογικότητά του επαναστατική.

Βιβλιογραφία

Λένιν, Β. Ι. (1986α), Δυο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας στη δημοκρατική επανάσταση, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή.

Λένιν, Β. Ι. (1986β), Οι θέσεις του Απρίλη, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή.

Λένιν, Β. Ι. (1986γ), Τελικός λόγος πάνω στην εισήγηση για τη στάση απέναντι στα αστικά κόμματα, στο Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμ. 15, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή.

Λένιν, Β. Ι. (1986δ), Η σοσιαλδημοκρατία και η προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση, στο Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμ. 10, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή.

Λένιν, Β. Ι. (1986ε), Τα αποτελέσματα της συζήτησης για την αυτοδιάθεση, στο Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμ. 30, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή.

Λένιν, Β. Ι. (1987α), Η στάση της σοσιαλδημοκρατίας στη δημοκρατική επανάσταση, στο Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμ. 11, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή.

Λένιν, Β. Ι. (1987β), Σκοπός της πάλης του προλεταριάτου στην επανάστασή μας, στο Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμ. 17, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή.

Λένιν, Β. Ι. (1981), Το δεύτερο πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ, στο Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμ. 35, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή.

Λένιν, Β. Ι. (1988) Για τις δύο γραμμές της επανάστασης, στο Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμ. 27, Αθήνα, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ (1961), Παγκόσμια ιστορία, τόμ. Ζ2, Αθήνα, Μέλισσα.

Κλιφ, Τ. (2009), Τρότσκι, τόμ.1, Αθήνα, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο.

Μαρξ, Κ. – Ένγκελς, Φ. (χ.χ.), Διαλεχτά Έργα, τόμ. 1, Εκδοτικό της ΚΕ του ΚΚΕ.

Καρρ, Ε. Χ. (1977), Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, 1917-1923, τόμ. 1, Αθήνα, Υποδομή.

Τρότσκι, Λ. (2005), Η Ρωσική Επανάσταση του 1905, Αθήνα, Λέων.

Τρότσκι, Λ. (1986), Η ζωή μου, Αθήνα, Αλλαγή.

Τρότσκι, Λ. (1982), Η διαρκής επανάσταση, Αθήνα, Αλλαγή.

Παπασταύρου, Κ. (2011), «Οκτώβρης 1917: Συμπεράσματα για τη στρατηγική», Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχ. 6.

Ιστορία της μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης (χ.χ.), Αθήνα, Πλανήτης.

Coquin, F. (1965), Η ιστορία της Ρωσικής Επαναστάσεως, Αθήνα, Ζαχαρόπουλος.

Βασίλιεφ, Γ. (1987), Γιατί επικράτησε το κόμμα των μπολσεβίκων, Αθήνα, Εκδόσεις του Πρακτορείου Τύπου Νοβόστι.

Troyat, H. (1992), Η καθημερινή ζωή στη Ρωσία στην εποχή του τελευταίου τσάρου, Αθήνα, Παπαδήμα.

Hobsbawm, E. (2010), Η εποχή των άκρων, Ο Σύντομος Εικοστός Αιώνας 1914-1991, Αθήνα, Θεμέλιο.

Μαντέλ, Ε. (2007) Οκτώβρης 1917, πραξικόπημα ή κοινωνική επανάσταση, Η νομιμότητα της Ρωσικής Επανάστασης, Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη.