Αφιέρωμα στον αγωνιστή κομμουνιστή μουσικό «Αλέξη»: Αλέκος Ξένος (1912-1995) (Β’ μέρος)

Αφιέρωμα στον αγωνιστή κομμουνιστή μουσικό «Αλέξη»: Αλέκος Ξένος (1912-1995) (Α’ μέρος)

• Σ’ όλους τους Αγωνιστές παραδείγματα ζωής.
• Δικαιωματικά στον Αλέκο Ξένο (1912 – 1995).
• Στον αγωνιστή καλλιτέχνη Θάνο Μικρούτσικο (γενν. 1947) που με πρωτόειδε στη γέννησή μου.
• Στον μικρό μου πρώτο ξάδερφο, με ψυχή και καρδιά καρδιακού αδερφού, αγνό αγωνιστή μιας ζωής Χρήστο Ν. Κολοβό (30.6.1989 – 13.4.2019).
• Μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ,^{11Σ.τ.Σ.: Σε όλη τη βιβλιογραφία την οποία μελετήσαμε για την παρούσα, αρχής γενομένης από την «Αυτοβιογραφία» του συνθέτη σε επιμέλεια Αλέξανδρου Χαρκιολάκη, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ό Ξένος, γεννήθηκε κομμουνιστής και πέθανε κομμουνιστής. Αφιερώθηκε ψυχή τε και σώματι στα ιδανικά του Σοσιαλισμού μέσω των αγώνων που έδωσε για τη Λευτεριά από τις γραμμές του ΚΚΕ και μόνον. Κατά την άποψή μας, αλλά και από προφορικές μαρτυρίες των οποίων λάβαμε γνώση, 1) συνάντηση στα γραφεία του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Δικαιωμάτων Ελλήνων Μουσικών «Απόλλων», με τον πρόεδρο του «Απόλλωνος» και πρώην πρόεδρο του Πανελληνίου Μουσικού Συλλόγου Γρηγόρη Λαμπριανίδη (18/10/2019), 2) τηλεφωνική επικοινωνία με την κόρη του συνθέτη Αλίκη Ξένου (24 & 25/10/2019) και 3) τηλεφωνική επικοινωνία με την υπεύθυνη Πολιτιστικού Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ, Ελένη Μηλιαρονικολάκη (17 & 25 /10/2019), ο Αλέκος Ξένος δεν συντάχθηκε με καμία άλλη πολιτική δύναμη από τα μικράτα του ακόμη, που λέει ο ποιητής. Σε αντιδιαστολή όλων αυτών, έρχεται ένα δημοσίευμα στην παρακάτω ιστοσελίδα http://www.chrisalis.eu/index.php/el/17-2015-07-14-12-49-21/2015-07-14-12-54-32/129-2015-10-23-12-32-38 (1/10/2019) το οποίο εκτείνεται σε μια μικρή παράγραφο και βασίζεται σε κείμενο του Χαρκιολάκη ή ακόμη και στη διδακτορική του διατριβή (την παράγραφο αυτή την συναντούμε υπογεγραμμένη από τον Χαρκιολάκη στη στήλη με τις διδακτορικές διατριβές. Ο ίδιος ο Χαρκιολάκης μας γνωστοποίησε εγγράφως με ηλεκτρονικό του μήνυμα (1/10/2019), ότι δεν έχει ακόμη ολοκληρώσει τη διδακτορική του διατριβή) και είναι το εξής: «Η ζωή και το έργο του Αλέκου Ξένου σε σχέση με την πολιτική του ιδεολογία και τα αισθητικά του κριτήρια». Ο Αλέκος Ξένος (1912-1995) ήταν Έλληνας μουσικός και συνθέτης με μακρά πορεία στη μουσική ζωή της χώρας. Υπήρξε σημαντικό στέλεχος της Αριστεράς, κυρίως από τις γραμμές του ΚΚΕ, καθώς και της Εθνικής Αντίστασης όπου οργανώθηκε πολύ νωρίς στο ΕΑΜ. Η μουσική του δημιουργία θεωρείται άμεσα συνδεδεμένη με την ιδεολογική του τοποθέτηση, εκφράζοντας σταθερά τις πολιτικές του ιδέες μέσω των έργων του. Η διδακτορική διατριβή επικεντρώνεται στα γεγονότα της ζωής του (πολλά από τα οποία είναι συνυφασμένα με τη σύγχρονη ελληνική ιστορία) καθώς και σε συγκεκριμένα έργα του, τα οποία συμπυκνώνουν την ιδεολογική του πραγματικότητα και τις αισθητικές του επιλογές. Ο λόγος για τον οποίο το αναφέρουμε εδώ, είναι για τη φράση του «κυρίως από τις γραμμές του ΚΚΕ». Βάζοντας τη λέξη «κυρίως» αμφισβητείται ξεκάθαρα, κατά τη γνώμη μας, η αδιαμφισβήτητη και παγκοίνως γνωστή στάση του Ξένου, η συμπόρευσή του με το ΚΚΕ, η αγωνιστική του δράση από πολύ μικρός, όπως γράφει και ο ίδιος και έχει πει σε πολλές συνεντεύξεις του, στους ταξικούς λαϊκούς αγώνες για το μεροκάματο, την καλυτέρευση της ζωής και την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Σε έγγραφη ηλεκτρονική επικοινωνία που είχαμε με τον μουσικολόγο Αλέξανδρο Χαρκιολάκη (1/10/2019), τον οποίο ρωτήσαμε και παρακαλέσαμε να μάς στείλει την πηγή του που βασίστηκε η συγκεκριμένη λέξη «κυρίως», μας είπε ότι δεν μπορεί να βρει κάτι πια, γιατί έχουν περάσει πάνω από έξι χρόνια από όταν δούλευε σε αυτήν την εργασία ως ερευνητής και χρειάζεται από τον ίδιο πολύ ψάξιμο, γεγονός που το καθιστά αδύνατον από το συμπέρασμα που βγάλαμε. Μας είπε ότι από ένα μεγάλο κείμενο οι διαχειριστές της ιστοσελίδας έκοψαν και έραψαν και έβγαλαν αυτή την παράγραφο και έτσι «ξεφύτρωσε», λέμε εμείς τώρα, η λέξη αυτή. Ας το πάρουμε, μάς είπε, για ένα ανθρώπινο lapsus. Aς μας συγχωρέσει όμως ο συνάδερφος, αλλά όπως του τονίσαμε στα ηλεκτρονικά γράμματα που ανταλλάξαμε, τέτοιο ανθρώπινο λάθος, από εκείνον, δεν πιστεύουμε ότι μπορεί να συνέβη, μιας που από όσο τον γνωρίζουμε, δεν πρόκειται για έναν ανοργάνωτο μουσικολόγο-ερευνητή, μα για κάποιον πολύ οργανωμένο και οργανωτικό επίσης. Δυστυχώς, ο Χαρκιολάκης αφήνει ξεκάθαρο υπονοούμενο, ότι ο Ξένος εκτός του ΚΚΕ συμπορεύτηκε και με άλλη πολιτική δύναμη στο διάβα της ζωής του. Αυτό είναι ψέμα, λοιπόν, και θεωρούμε ότι προσβάλλει τόσο τη μνήμη του ίδιου του συνθέτη όσο και τον ίδιο τον αγαπητό μας συνάδερφο Χαρκιολάκη, που δεν επιθυμούμε ούτε στιγμή να τον φανταστούμε να υποθάλπει τους ξεκάθαρους αγώνες του ΚΚΕ και του Ξένου και να σπέρνει στο Λαό μας έναν αντικομμουνισμό για τον οποίον κάποιοι άλλοι υπερηφανεύονται ή τροφοδοτούν. Έτσι, δεχόμαστε το ανθρώπινο lapsus κατ’ αυτόν. Εμείς, και από εδώ, καλούμε το συνάδερφο να βρει την πηγή του και να μάς την κοινολογήσει για του λόγου το αληθές και πάραυτα να διαγραφεί η επίμαχη φράση αυτή, διότι παραχαράσσει και διαστρεβλώνει την ιστορία ενός ανθρώπου που αγωνίστηκε δεκαετίες ολόκληρες για τον Άνθρωπο, ενός Λαού ολάκερου που βόγκηξε, έχυσε αίμα ποτάμια και άφησε την τελευταία του πνοή κάτω από τα χιλιάδες βασανιστήρια που υπέστη σε ξερονήσια – θανατονήσια σαν τα Γιούρα, το Μακρονήσι, τον Άη-Στράτη κ.λπ. φυλακές βροντοφωνάζοντας την πίστη του στα ιδανικά του ΚΚΕ και δίνοντας τη ζωή τους για μια αταξική κοινωνία, μια κοινωνία μακριά από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, μια κοινωνία όπου «ο ποιητής θα ψαρεύει και ο ψαράς θα γράφει ποιήματα», όπως έλεγε ο Μαρξ.} δίνω τα πάντα για το ανθρώπινο δίκιο (Αλέκος Ξένος)^{22Βλ. εφημερίδα «Ριζοσπάστης», Σάββατο 6 – Κυριακή 7 Οχτώβρη 2018, σ. 4, με τίτλο 100 χρόνια ΚΚΕ. Αφιέρωμα στον συνθέτη της Αντίστασης, Αλέκο Ξένο.}
• Πηγαίναμε ν’ αναμορφώσουμε τον κόσμο. (Νικηφόρος Ρώτας)^{33Βλ. εφημερίδα «Κυριακάτικος Ριζοσπάστης», 3 Δεκέμβρη 1989, σ. 17, στη στήλη και η ΜΟΥΣΙΚΗ πού ΕΙΝΑΙ;, άρθρο του Νικηφόρου Ρώτα με τίτλο Αλέκος Ξένος.}

Ο μουσικός Αλέκος Ξένος στην Εθνική Λυρική Σκηνή μέσω του υπηρεσιακού του φακέλου. Ο Ξένος στην ΣΟ του ΕΙΡ

Σε αντίθεση με την ΚΟΑ , η Εθνική Λυρική Σκηνή άκουσε κατά το μάλλον ή ήττον και ενστερνίστηκε την επιχειρηματολογία μας και εντέλει μάς χορήγησε όλο το φάκελο του μουσικού της Αλέκου Ξένου, κάποια έγγραφα από τα οποία είχαν φωτοτυπηθεί μάλιστα έγχρωμα. Κάποια όμως δεν υπήρχαν μέσα στο φάκελο, καταστράφηκαν από παλαιότερες διοικήσεις ή από μεμονωμένους ανιστόρητους υπαλλήλους της μεταδικτατορικής εποχής ή ακόμη και δεν μου παραχωρήθηκαν εσκεμμένα ίσως, για ευνόητους λόγους, αφού μερικά εξ αυτών εμείς δημοσιεύουμε παρμένα από άλλα αρχεία.

Ο φάκελος αυτός, σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, περιελάμβανε όλες εξ όσων καταφέραμε να μετρήσουμε τις συμβάσεις του Ξένου με το Θέατρο, καθώς και κάποια άλλα έγγραφα για τα οποία θα γράψουμε στη συνέχεια.

Όλοι οι ιστορικοί διευθυντές του Θεάτρου υπογράφουν τις συμβάσεις του Ξένου, οι οποίες κατά τα πρότυπα των αβέβαιων κυριολεκτικά εποχών ως προς τα εργασιακά είναι μηνιαίες, δίμηνες, τρίμηνες, τετράμηνες, πεντάμηνες, εξάμηνες, εννεάμηνες, σαιζόν ή ετήσιες. Πού να προλάβει ο εργαζόμενος να κατοχυρώσει εργασιακά δικαιώματα με τα καλοστημένα αντιλαϊκά παιχνίδια της εξουσίας των εκάστοτε κυβερνήσεων; Και σήμερα χειρότερα δεν γίνονται στους χώρους δουλειάς; Ακόμη και στους καλλιτεχνικούς;^{44Καλλιτέχνες αναγκάζονται από την εργοδοσία να δουλεύουν αφιλοκερδώς ―άδικα και άτιμα κατά τη γνώμη μας, μιας που κάποιες φορές ακολουθούνται άλλα μέτρα και άλλα σταθμά με αποτέλεσμα κάποιοι να πληρώνονται αδρά και κάποιοι να μην λαμβάνουν ούτε 1 ευρώ―, ανασφάλιστοι ή με την ελάχιστη ασφάλιση ενσήμων ―ενώ η εργασία τους μπορεί να φτάνει και τους δυο μήνες, με διάφορα προσχήματα που εάν δεν το δεχτούν ξέρουμε τις άγραφες συνέπειες― ή με εξευτελιστικά μεροκάματα που ούτε ένας ανειδίκευτος εργάτης δεν λαμβάνει, πόσω μάλλον ένας ειδικός επιστήμονας, ένας «σπεσιαλίστας», όπως είναι ο μουσικός ή ο μαέστρος, που πληρώνεται με ψιχία ―λιγότερα από εκείνα που έπαιρναν οι συνάδερφοι στην Κατοχή ή μετεμφυλιακά― μετά από πάρα πολλούς μήνες ή του χρωστάνε αμοιβές δεκάδων χιλιάδων ευρώ σε κάποιες περιπτώσεις για χρόνια.} Στις συμβάσεις του Ξένου, λοιπόν, βλέπουμε τις υπογραφές του Μανώλη Καλομοίρη, του Θεοδώρου Ν. Συναδινού, του προέδρου του ΔΣ της ΕΛΣ Μιχαήλ Α. Καλογερόπουλου, του διευθύνοντος συμβούλου Γεωργίου Ευστ. Λυκούδη, του Φιλοκτήτη Οικονομίδη, του Γεωργίου Χέλμη, του διευθύνοντος συμβούλου Ανδρέα Παρίδη, του ιστορικότερου όλων Κωστή Μπαστιά ―με τον οποίον ο Τάκης Καλογερόπουλος στο Λεξικό του της Ελληνικής Μουσικής «από τον Ορφέα έως Σήμερα συγκρίνει ή καλύτερα παραλληλίζει τον Νίκο Συνοδινό, ως τον καλύτερο και πιο πετυχημένο διευθυντή της Λυρικής μετά τον Κωστή Μπαστιά― και τον Μενέλαο Παλλάντιο, τον τελευταίο διευθυντή του Θεάτρου που υπέγραψε σύμβαση του μουσικού Αλέκου Ξένου. Από τα 1951 (1 Ιουνίου) εμφανίζεται στις συμβάσεις του ως σόλο τρομπόνι, πρώτο τρομπόνι και τα τελευταία χρόνια αναγράφεται ως τρομπόνι σολίστ. Καμιά ουσιαστική διαφορά στην οργανική θέση του, μόνη διαφορά στις λέξεις.

Στα υπόλοιπα έγγραφα που βρίσκονται μέσα στον υπηρεσιακό του φάκελο, συναντούμε έγγραφο του γενικού διευθυντού Θ.Ν. Συναδινού [αρ. πρωτ. 738/22.12.195(2;)] προς την Τράπεζα της Ελλάδος, στο οποίο παρακαλεί να εγκριθεί η παραγγελία ενός τρομπονιού από την Αμερική το οποίο πρόκειται να προμηθευτεί ο Ξένος και που του είναι εντελώς απαραίτητο για την καλλιτεχνική του απόδοση.

Κατόπιν στα 1957 ακολουθεί αλληλογραφία ανάμεσα στην ΕΛΣ (υπογράφει ο γενικός διευθυντής Α. Παρίδης), την αστυνομική υποδιεύθυνση Αθηνών, τη διεύθυνση Αεραμύνης και τη διοικητική πολιτική άμυνα, όπου ο Ξένος καλείται να παρακολουθήσει μαθήματα αεραμύνης. Ο Παρίδης, σε επιστολή του προς την αστυνομική υποδ/νση Αθηνών με αρ. πρωτ. 1345 και ημερνία 23/12/1957, γράφει, μεταξύ άλλων, ότι ο Ξένος ως πρώτο όργανο της Ορχήστρας τυγχάνει να είναι απαραίτητος προκειμένου να πραγματοποιηθούν τις επόμενες μέρες οι προγραμματισμένες πρόβες και παραστάσεις. Ευελπιστεί ότι θα θελήσει η αστυνομική υποδ/νση να του παράσχει αυτή την «εκδούλευση», όπως έκαναν κατά το παρελθόν με τόση προθυμία.^{55Δε γνωρίζουμε τι άλλες «εκδουλεύσεις» ή «χάρες» κοινώς, ανάλογες ίσως ή μη, είχε ζητήσει κατά το παρελθόν ο Παρίδης ως Γενικός ή η ΕΛΣ επί άλλων διευθύνσεων.}

Ακολουθούν διάφορες άλλες επιστολές που δεν έχουν ενδιαφέρον τη συγκεκριμένη στιγμή και φτάνουμε στις 8 Σεπτεμβρίου του 1959 (αρ. πρωτ. 1053), όπου ο Ξένος με αναφορά του στο διευθύνοντα σύμβουλο Κωστή Μπαστιά ζητεί όπως το Θέατρο προσλάβει και τέταρτο μουσικό στα τρομπόνια, ώστε να εργάζεται κυρίως ως «ντουμπλίρ», δηλ. αντικαταστάτης του πρώτου, θέση που κατείχε ο Αλέκος Ξένος, επειδή δουλεύει και στην ΚΟΑ και απασχολείται καθημερινά, με αποτέλεσμα να έχει να πάρει ρεπό από τη Λυρική πολύ καιρό και η υγεία του (χείλη, πνεύμονες και μυαλό) να επιπονείται όλο και περισσότερο, μα και η καλλιτεχνική του απόδοση να πέφτει, όπως είναι αναμενόμενο κάποιες φορές. Ο Μπαστιάς σε δύο μέρες^{66Οι διοικούντες των κρατικών υπηρεσιών τότε, μεταξύ αυτών και των καλλιτεχνικών κρατικών οργανισμών (βλ. ΕΛΣ, ΚΟΑ κ.λπ.), εκτός του ότι είχαν παιδεία ως άτομα, ευθιξία, αγωγή και γνώση του δημοσιοϋπαλληλικού κώδικα για το πώς πρέπει να συμπεριφέρονται όταν λαμβάνουν ένα εισερχόμενο με αρ. πρωτ., είχανε και φιλότιμο να απαντήσουν. Σήμερα περνάνε ακόμη και δύο χρόνια κοντά και δεν απαντάνε ούτε οι διευθυντές, ούτε οι προϊστάμενοί τους υπουργοί, πρωτοκολλώντας πάντοτε το αίτημά σου, απαξιώνοντάς σε τελείως. Άραγε πρόκειται μόνον περί μη καλής... αγωγής;} με τον ίδιο αρ. πρωτ. απαντά ότι δυστυχώς δεν μπορεί να γίνει δεκτό το αίτημά του, διότι το έξοδο για το Υπ. Οικονομικών θα είναι διπλάσιο, δεν προβλέπεται θέση τέταρτου τρομπονιού ούτε στη συμφωνική ούτε στην όπερα και εάν πραγματοποιηθεί αυτή η νέα πρόσληψη για ένα τρομπόνι που έχει λιγότερο μέρος από τα άλλα πνευστά, τότε θα πρέπει να γίνει το ίδιο και για τα υπόλοιπα. Συνεπώς, αδύνατον.

Και στη Λυρική, αλλά και στην Κρατική συναντούμε αρκετές φορές να επισκέπτεται γιατρό κρατικού νοσοκομείου ή να στέλνει η υπηρεσία τον δικό της ή να εισέρχεται σε νοσοκομείο ή στο κέντρο πρώτων βοηθειών, λόγω των πολλών προβλημάτων που είχε και κάποια εξ αυτών επιδεινώνονταν κατά καιρούς. Προβλήματα με τα μάτια, χρόνια καταρροϊκή ρινίτιδα, κάποτε πέρασε και έλκος του δωδεκαδακτύλου, κόντεψε να πεθάνει από γαστρορραγία κ.ο.κ. Ένας αληθινά καταπονημένος άνθρωπος, ο οποίος όμως συνέχιζε να εργάζεται ακατάπαυστα σε αυτό το δύσκολο επάγγελμα που απαιτούσε δυνατούς και υγιείς πνεύμονες, καλή φυσική κατάσταση και γενικότερα μια καλύτερη ζωή, που λέει ο λαός μας, για να μπορεί να αντεπεξέλθει στις μουσικές «επάλξεις». Και από ό,τι λένε διάφοροι μουσικοί που έπαιζαν μαζί του και είναι εν ζωή, ο Ξένος ήταν ένας πολύ καλός μουσικός, άξιος συνάδερφος και πράος άνθρωπος.

Αρχάς Φεβρουαρίου 1960, ο Ξένος μεταβαίνει στη Ρουμανία για να παρακολουθήσει συναυλία με έργα του από την Κρατική Ρουμανική Ορχήστρα, αφού πρώτα ζητεί ανάλογη άδεια ―φυσικώ τω λόγω― και μάλιστα άνευ αποδοχών από τον διευθυντή διοικητικού Ι. Χριστογιαννόπουλο, ο οποίος την εγκρίνει με την επισήμανση να αντικατασταθεί στο Θέατρο για αυτές τις εφτά ημέρες από τον Νίκο Κοσκινά, ο οποίος θα πληρωθεί από τον ίδιο τον Ξένο, άνευ άλλης αναμίξεως του Θεάτρου. Και έτσι φτάνουμε στις 30 Ιουνίου του 1967, όπου ο Αλέκος Ξένος αποχωρεί από το Θέατρο,^{77Ο Διονύσης Σέρρας στο χρονολόγιό του στην Αυτοβιογραφία (2013: 140) γράφει ότι ο Αλέκος Ξένος διώχνεται από την ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, αρνούμενος να κάνει δήλωση αποδοχής του ανελεύθερου καθεστώτος.} στο οποίο εργαζόταν σύμφωνα με έγγραφο της 30ής Ιανουαρίου 1974, αρ. πρωτ. 194/148β-97 και φέρει την υπογραφή του γενικού διευθυντού Δ. Χαμουδόπουλου, από τον Αύγουστο του 1949. Συνολικά, 18 χρόνια με μόνη απουσία την περίοδο 1 Ιουνίου 1953 έως 28 Φεβρουαρίου 1954, όπου η Λυρική σταμάτησε τη λειτουργία της λόγω παύσης της επιχορήγησης από την κυβέρνηση Παπάγου.^{88Κοζάου Ελένη, Διπλωματική εργασία με τίτλο: Στρατηγική πολιτική πολιτιστικού οργανισμού σε συνθήκες υψηλού ανταγωνισμού. Η περίπτωση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής κατά την εμφάνιση και άνθιση του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών, Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων, Πάτρα, 2018, σ. 31. (βλ. https://apothesis.eap.gr/bitstream/repo/37353/1/ΚΟΖΑΟΥ_ΕΛΕΝΗ_ΔΠΜ_2018_2018.pdf) και στο Τότης Καραλίβανος, Το Χρονικό της Εθνικής Λυρικής Σκηνής 1940-1982, ανέκδοτο, Οκτώβριος 1982, βλ. αραστασιολόγιο, 10η περίοδος, 1952-53. Βλ. Χρήστος Ηλ. Κολοβός, Έκτος Κύκλος Ελληνικές Μουσικές Γιορτές, δημοσιευμένη ομιλία στον ηλεκτρονικό σύνδεσμο http://www.fee.org.gr/greek-music-festivals/206-greekmusic-mantzaros.html στο πλαίσιο της συναυλίας του Συγκροτήματος Μουσικής Δωματίου «Νικόλαος Μάντζαρος» με σολίστες τη σοπράνο Ελένη Σταμίδου και το βαρύτονο Κωστή Ρασιδάκη και «ανιματέρ» τον συγγραφέα του παρόντος, στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» στις 28/4/2010, όπου διαβάζουμε: ... με τον Σπύρο Μαρκεζίνη ως Υπουργό Συντονισμού της Κυβερνήσεως Παπάγου να κλείνει τη Λυρική Σκηνή (...) λέγοντας το ιστορικόν: Οι Έλληνες μπορούν να ζήσουν χωρίς ν’ ακούν την καλημέρα τους τραγουδιστά! και να ξανανοίγει χάριν της επίσημης επισκέψεως του Στρατάρχη Τίτο στην Αθήνα το (...) ’54 και της επιμονής του να παρακολουθήσει παράσταση όπερας. Το παρόν, πριν το ανακαλύψουμε στις γραφές, μας το διηγήθηκε πριν από πολλά χρόνια σε ένα από τα πολλά μας ραντεβού ο πρώην εξάρχων βιολονίστας της ΕΛΣ, αείμνηστος Κώστας Σέττας, τονίζοντάς μας την παράνομη ερωτική σχέση που διατηρούσε ο Στρατάρχης με την συμπατριώτισσά του πρωταγωνίστρια της Μετροπόλιταν της ΝΥ, Ζίνκα Μιλάνοβα. Εξού και ο διακαής του πόθος να επισκεφτεί οπωσδήποτε την όπερα κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα. Και όπως χαρακτηριστικά διηγούντο οι παλιοί μουσικοί και πρωταγωνιστές του Θεάτρου μας, η Λυρική ξαναστήθηκε και ξαναλειτούργησε ένεκα του Τίτο, «σε τρεις μέρες και τρεις νύχτες». Αθάνατη Ρωμιοσύνη!} Χαρακτηριστικά, ο μαέστρος της ΕΛΣ Τότης Καραλίβανος στο ανέκδοτο έργο του το Χρονικό της Εθνικής Λυρικής Σκηνής 1940-1982, γράφει ότι η Κυβέρνησις Παπάγου διέκοψε την χρηματικήν επιχορήγησιν της ΕΛΣ και η Όπερα διέκοψε τας παραστάσεις αυτής την 24η Μαΐου 1953. Κατόπιν πιέσεων η Κυβέρνησις υπαναχωρεί και το θέατρον επαναλειτουργεί από τας 19 Μαρτίου 1954. Εις τας 10 Απριλίου ανέλαβε την διεύθυνσιν της ΕΛΣ η 5λής επιτροπή. Ας σημειώσουμε για την ιστορία, ότι η τελευταία παράσταση που ανέβασε η ΕΛΣ ήταν το Σπίτι των Τριών Κοριτσιών, των Σούμπερτ-Μπερτέ, ενώ τη σεζόν αυτή το θέατρο έδωσε 171 συνολικά παραστάσεις και άργησε 7 ημέρες λόγω δοκιμών, εκλογών και πυρκαγιάς που εξεδηλώθη στις 10 Απριλίου. Στις 19 Μαρτίου 1954 η Λυρική «άνοιξε» με την όπερα του Βέρντι Η Δύναμις του Πεπρωμένου σε πρώτο ανέβασμα από τον Οργανισμό.

Για τη Συμφωνική Ορχήστρα του ΕΙΡ έχουμε αναφερθεί σε άλλο σημείο του παρόντος. Πρέπει όμως να μην αποσιωπήσουμε τη μεγάλη κατοχική διαμαρτυρία των «βαρέων» οργάνων της Ορχήστρας, δηλ. των χαλκίνων, σε μια σημαντική για το Γ’ Ράιχ συναυλία με έργα Βάγκνερ, μεσούσης της Κατοχής, δηλ. στα 1943, μετά το γάμο του Ξένου με την Άννα Κουκουδάμη.^{99Η σύζυγος του συνθέτη, Άννα, γεννημένη στην Αίγυπτο, υπήρξε αδιαμφισβήτητα μια αγωνίστρια τόσο της Εθνικής Αντίστασης, όσο και της ζωής. Ανιψιά του Μιλτιάδη Πορφυρογένη, στάθηκε στο πλευρό του συζύγου της σε κάθε δύσκολη στιγμή του, αλλά συνέδραμε οικονομικά και στα του νοικοκυριού τους. Πριν φύγουν για το βουνό, λοιπόν, η Άννα Κουκουδάμη παρέδιδε μαθήματα γαλλικών. Ανάμεσα σε διάφορους μαθητές ήταν και μέλη της οικογένειας Αλεπουδέλη (δηλ. της οικογένειας του μετέπειτα νομπελίστα μας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη). Η Κουκουδάμη είχε βγάλει τη Γαλλική Φιλολογία σε γαλλικό πανεπιστήμιο. Επίσης, είχε σπουδάσει ηθοποιός στη σχολή Σαραντίδη και λάμβανε μέρος στις περιοδείες στο βουνό ακόμη πριν την έλευση του Ρώτα. Το όνειρό της ήταν να συνεχίσει ως ηθοποιός, αλλά η ζωή δεν την άφησε. Άρχισε να εργάζεται στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Όταν της ζητήθηκε να υπογράψει δήλωση, εκείνη αρνήθηκε μαζί με μια άλλη συνάδερφό της. Κατόπιν, δίδασκε στη σοβιετική πρεσβεία και τη ρουμάνικη, αλλά και στους σιδηροδρομικούς. Μετά από καιρό πήγε στην τράπεζα της ΕΤΒΑ ως μεταφράστρια. Με τη χούντα παραιτήθηκε χωρίς να κάνει δήλωση και στη μεταπολίτευση ξαναπροσλήφθηκε για να συνταξιοδοτηθεί μετά.} Όλο αυτό (ενν. η εκδήλωση) ήταν μια μεγάλη πρόκληση για να διοργανωθεί μια αντιστασιακή πράξη.^{1010Ο Καλογερόπουλος στο Λεύκωμά του για την ΚΟΑ (βλ. Τάκης Καλογερόπουλος, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, προϊστορία και ιστορία, εκδ. ΚΟΑ, Αθήνα 2004), γράφει σε μια... «παράβασή» του ορισμένα περί Κατοχής, Αντίστασης και Αγώνων μουσικών της Ορχήστρας (βλ. σσ. 72-74). Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, λοιπόν, έφυγαν από τη ζωή αρκετοί «πρώτης τάξεως» μουσικοί, όπως ο βιολιστής και βιολίστας Μάριος Α. Πρεστρώ, ο πρώτος τσελίστας Παναγιώτης Βουτσινάς, ο πρώτος κορνίστας Σπύρος Λέκκας που ενώ είχε γλιτώσει την εκτέλεση με τη βοήθεια της Ελένης Παπαδάκη, «έφυγε» από φυματίωση στην Κλινική Σμπαρούνη στα 1946 κ.ά. Άλλοι όμως γλίτωσαν, όπως ο Σκαλκώτας παρ’ όλο που φυλακίστηκε στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, ο ομποΐστας Φορτούνας που συνελήφθη από τους Γερμανούς, ο βιολίστας Γιώργος Πουμπουρίδης που νοσηλεύτηκε από φυματίωση επί τριετία κ.ά. Ο δε Θεσσαλονικιός φλαουτίστας Τσαγγαράκος κάποια φορά στα 1942, ενώ η Ορχήστρα ήταν έτοιμη να αρχίσει, αυτός παρουσία του Γερμανού μαέστρου και όλης της φασιστικής ελληνικής και Γερμανικής κουστωδίας, κατέβασε το φλάουτο και ηρωικά είπε: «Δεν παίζω, γιατί πεινάω!». Έτσι, λοιπόν, οι φασίστες στην συμπρωτεύουσα ανακάλεσαν κάπως την πολιτική τους και αποφάσισαν να δίνουν περισσότερα τρόφιμα στους μουσικούς και ο Τσαγγαράκος ελάμπρυνε τη μουσική ιστορία του τόπου μας ως «ήρωας». Ας προσθέσουμε εδώ και μια προφορική μαρτυρία του βιολιστού τότε Δημήτρη Χωραφά στο γράφοντα, όπου σε ένα κοντσέρτο που είχε να παίξει με την Κρατική ένα καλοκαίρι στο Ηρώδειο, κατά την παντοδυναμία της γερμανικής μπότας, σκέφτηκε, τί να κάνει για να αντισταθεί και να μην παίξει; Αποφάσισε, λοιπόν, να δέσει το ένα του χέρι με πολύ επίδεσμο, για να φαίνεται, ότι το έσπασε και τελικά να καταφέρει να μην παίξει το βράδυ στη συναυλία. Εάν θυμόμαστε καλά, ήταν με μαέστρο τον Χανς Χαίρνερ (απεικονίζεται και σε φωτογραφία εποχής με την Κάλλας, τη Ζωίτσα Βλαχοπούλου, τον Μουλά, τον Μαγκλιβέρα κ.ά. στο Ηρώδειο σε παράσταση της Λυρικής σε Φιντέλιο, καλοκαίρι του 1944) και θα έπαιζε το κοντσέρτο του Μπραμς.} Οι οργανωμένοι στον Αγώνα σκέφτονταν διάφορους τρόπους για την πραγμάτωσή της (ενν. της αντιστασιακής πράξης). Η εκδήλωση θα ελάμβανε χώρα στο θέατρο της Λυρικής στα «Ολύμπια» με μεγάλες φωτογραφίες του Χίτλερ, με όλους τους υψηλόβαθμους αξιωματικούς παρόντες, τους κουίσλινγκ κ.λπ. Υπήρχαν όμως και δυο παράμετροι που θα έπρεπε να λάβουν υπ’ όψιν τους οι αγωνιστές. Η μια παράμετρος ήταν ο φόβος των ανοργάνωτων πολιτικά μουσικών και η άλλη ήταν ο Αυστριακός αρχιμουσικός που, όπως γράφει ο Ξένος, παρίστανε τον αντιχιτλερικό στα κρυφά και είχε συνάψει σχέσεις με παλιό μέλος του Κόμματος. Και από τις δυο πλευρές αντιμετωπίζαμε τη διαρροή και μετά το χτύπημα.^{1111Βλ. Αυτοβιογραφία (2013: 88)} Αφού, λοιπόν, σκέφτηκαν πολλά ενδεχόμενα, συνειδητοποίησαν πως αυτό που σίγουρα θα «χάλαγε τη σούπα», όπως θα έγραφε και ο Τάκης Καλογερόπουλος, θα ήταν να λείψουν τα χάλκινα, δηλαδή τρομπόνια, κόρνα και τρομπέτες. Και πώς αλλιώς, εκτός από ασθένεια. Έτσι και έγινε! Εσήμανε συναγερμός σε όλους τους ιθύνοντες, τα ΕΣ-ΕΣ έφτασαν αμέσως, ανακρίσεις έγιναν, η εκδήλωση ακυρώθηκε και οι κρυφοί «χαφιέδες» υπέδειξαν τον Ξένο. Σε λίγο, λοιπόν, κατέφτασαν στο καφενείο απέναντι από το Θέατρο που περίμενε ο Ξένος. Κάποιοι οργανωμένοι στο Κόμμα τεχνικοί έτρεξαν και τον ειδοποίησαν να εξαφανιστεί, διότι έρχονταν οι Γερμανοί, να τον κάνουν σαπούνι, όπως χαρακτηριστικά τού είπαν. Την επομένη, στις τέσσερις το πρωί κατέφτασαν σπίτι του, αλλά ο συνθέτης είχε ήδη φύγει. Είχε βγει στην παρανομία. Του είχαν φορτώσει τα πάντα. Και έτσι για πρώτη φορά (το είδαμε σε άλλο σημείο της μελέτης αυτής) απολύεται και από την Κρατική (ενν. 1943). Σε λίγο μαζί με τη γυναίκα του φεύγουν για την Ελεύθερη Ελλάδα και τις απελευθερωμένες περιοχές από τον ΕΛΑΣ.^{1212Στα 1950 ο Ξένος απολύεται από τη ΣΟ του ΕΙΡ λόγω πολιτικών φρονημάτων. Βλ. Αυτοβιογραφία (2013: 135)}

ΚΟΑ, ΣΟ του ΕΙΡ και της ΕΡΤ και ΕΛΣ. Ο Ξένος ως συνθέτης (ό,τι μπορέσαμε να συλλέξουμε)

Ο Αλέκος Ξένος ως συνθέτης εμφανίστηκε με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, της οποίας αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος και την οποία υπηρέτησε από τη θέση του δεύτερου και πρώτου τρομπονιού για δύο και πλέον δεκαετίες, συμπεριλαμβανομένων και των ετών προ κρατικοποιήσεως της Ορχήστρας. Είναι δε απολύτως σαφές, όπως γράψαμε και σε άλλο σημείο της μελέτης μας αυτής, ότι είναι ένας από τους ανθρώπους στους οποίους η Ορχήστρα χρωστάει την κρατικοποίησή της με τους αγώνες του και τις πιέσεις που μαζί με άλλους συναδέρφους κομματικούς συντρόφους ή μη έπεισαν τον Οικονομίδη να προχωρήσει στην κρατικοποίησή της.

Από πολύ νωρίς, λοιπόν, η Ορχήστρα έπαιζε διάφορα έργα του Ξένου σε πολύ δύσκολες εποχές και με τους μαέστρους που τα διηύθυναν τότε να παίρνουν πραγματικά ρίσκα ακόμη και για την ίδια τη ζωή τους, όταν αποφάσιζαν να εμφανίζουν έργα του.

Η Κρατική εμφάνισε συνολικά δέκα (10) έργα του Ξένου, σε είκοσι δύο (22) συναυλίες, εκ των οποίων σε πρώτη εκτέλεση ήταν και τα δέκα (10). Οι αίθουσες συναυλιών που παίχτηκαν αυτά ήταν τα «Ολύμπια» (2 φορές), ο «Ορφέας» (4), το «Ρεξ» (8), το «Παλλάς» (1), η «Φίλων της Μουσικής» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (1), η αίθουσα συνεδρίων της ΚΕ του ΚΚΕ στον Περισσό (1), το Μουσείο Μπενάκη (1) και το Ηρώδειο (2). Τα εν λόγω έργα διηύθυναν οκτώ (8) Έλληνες και ξένοι αρχιμουσικοί. Ο Ανδρέας Παρίδης (12), ο Θεόδωρος Βαβαγιάννης (4) και από μία οι Ευθύμιος Καβαλιεράτος, Βύρων Φιδετζής, Ανδρέας Πυλαρινός, Διονύσης Κούτσης, Ιάκωβος Κονιτόπουλος και Enrique Jorda. Τα έργα είναι τα εξής κατά πλήθος εκτελέσεων: Ο Διγενής δεν πέθανε (7), Κύπρος – Ελλάδα μας (4), από (2) τα έργα Εισαγωγή Λευτεριάς και σουίτα Λαφίνα και Σονάτα για ορχήστρα εγχόρδων αμφότερα, ενώ από (1) τα πιο κάτω έργα: Προμηθέας συμφωνικό ποίημα-μπαλέτο, Σπάρτακος συμφωνικό ποίημα, Τζαβέλας συμφωνικό ποίημα και οι δύο πρώτες Συμφωνίες. Οι ημερ/νίες που εδόθησαν τα έργα αυτά είναι οι εξής: Εισαγωγή Ελευθεριάς (7.4.46 & 27.10.47, αμφότερα με τον Βαβαγιάννη), Ο Διγενής δεν πέθανε (8.4.56, 26.1.58, 27.2.61, 22.3.65, 16.3.73, 10.3.06 και 14.11.08 με τον Ανδρέα Παρίδη για τις πρώτες έξι συναυλίες και τους Ανδρέα Πυλαρινό και Βύρωνα Φιδετζή για τις δύο τελευταίες), το Κύπρος – Ελλάδα μας (21.3.66, 1.12.69, 19.8.74 και 9.1.84 με τους μαέστρους διαδοχικά Βαβαγιάννη, Κούτση, Παρίδη και Jorda), την Εισαγωγή Λευτεριάς (7.4.46 και 27.10.47 με τον Βαβαγιάννη), την σουίτα για ορχήστρα εγχόρδων Λαφίνα (23.2.59 και 18.12.09 με τους Παρίδη και Κονιτόπουλο), τη Σονάτα για ορχήστρα εγχόρδων (27.1.63 και 30.3.81 με τον Παρίδη), τον Προμηθέα στις 28.1.63 με τον Παρίδη, τον Σπάρτακο στις 3.8.64 ξανά με τον Παρίδη, τον Τζαβέλα στις 6.5.51 με τον Βαβαγιάννη και τις συμφωνίες αρ. 1 και αρ. 2 στις 26.3.79^{1313Αυτή είναι η παγκόσμια πρώτη της Πρώτης Συμφωνίας του Ξένου και όχι αυτή που δόθηκε στις 14 Αυγούστου 1983 στις Γιορτές Λόγου και Τέχνης της Λευκάδας με την Κρατική Ορχήστρα Βράτσα της Βουλγαρίας υπό τον Βύρωνα Φιδετζή, όπως αναφέρεται στο εν λόγω πρόγραμμα –το οποίο είχε την ευγενή καλοσύνη να μάς προμηθεύσει σε αντίγραφο ο πρώην δήμαρχος Λευκάδας, κ. Παναγιώτης Σκληρός– αλλά και σε άλλα έντυπα της εποχής εκείνης. Ο «Ριζοσπάστης» μάλιστα της Πέμπτης 4 Αυγούστου 1983 δημοσιεύει τη διόρθωση αυτή κατόπιν επιστολής που έστειλε στην εφημερίδα ο ίδιος ο Αλέκος Ξένος ο οποίος υπενθυμίζει ποια ήταν η Παγκόσμια Πρώτη, πότε και από ποιους και ότι η ηχογράφησή της είχε πραγματοποιηθεί ένα χρόνο πιο πριν, στα 1978 (Σ.τ.Σ.: εδώ μάλλον ο συνθέτης μπερδεύτηκε, διότι όπως αναγράφεται στον δίσκο ακτίνας που συνοδεύει την Αυτοβιογραφία του, 2013, η ηχογρ. έγινε στις 28 & 29/4/1976) από την ΣΟ της ΕΡΤ επί διευθύνσεως Μάνου Χατζιδάκι και υπό τη μπαγκέτα του Ευθύμιου Καβαλιεράτου. Αυτού του ατόφιου, γνήσιου και συνεπούς Κερκυραίου μαρξιστή κομμουνιστή μαέστρου, ο οποίος «έφυγε» πολύ νωρίς από κοντά μας. Εδώ να προσθέσουμε άλλες δυο συναυλίες του ακάματου αγωνιστή για τη Νεοελληνική Έντεχνη Μουσική, μαέστρου και ερευνητή Βύρωνα Φιδετζή, αγωνιστή ας μας επιτραπεί να πούμε ―αναλογικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει είτε από τις ήδη υπάρχουσες συνθήκες είτε δημιουργώντας οι εκάστοτε «νεκροθάφτες» της ελληνικής μας μουσικής, όπως γράφει ο Μάριος Βάρβογλης― αντάξιου αυτών της Λευτεριάς, αυτών που έδωσαν τη ζωή τους για το υψηλό αυτό ιδανικό, αντίστοιχο του οποίου στέκει εκεί ψηλά στην κορυφή του Παρνασσού και το αναφαίρετο δικαίωμα του Λαού μας από γεννήσεως να γνωρίσει διδασκόμενος υποχρεωτικά μαζί με τα μαθηματικά και τη λογοτεχνία μας από τις πρώτες βαθμίδες της υποχρεωτικής εκπαίδευσης την υπερδιακοσαετή Νεοελληνική μας Έντεχνη Μουσική παράδοση στην όπερα και τη συμφωνική μουσική, το οποίο αυτό δικαίωμα καταπατάται από τη φασιστική συντεταγμένα πολιτισμική πολιτική που μας επιβάλλουν οι λογής-λογής διοικούντες για να κρατούν το πνεύμα μας ακαλλιέργητο, αμόρφωτο και παραπλανημένο με όσα σκουπίδια μάς σερβίρουν και την ψυχή και την καρδιά μας ραγιάδικη, υποτελική και μηδενιστική, ένεκα της αμάθειάς τους που μας την κληροδοτούν στην καθημερινότητά μας μέσω ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών, ημερήσιου, περιοδικού και διαδικτυακού τύπου κ.ο.κ. Η τεράστια πνευματική υπερτριακονταετή εργασία του ανθρώπου αυτού με τις μουσικολογικές του αποκαταστάσεις χαμένων «μερών» διαφόρων οργάνων, οι χιλιάδες διορθώσεις λαθών σε παιγμένα έργα υπό τη μπαγκέτα του στην Ελλάδα και το εξωτερικό, οι περίφημες ενορχηστρώσεις του σε ογκώδεις όπερες του Καρρέρ και του Σαμάρα, στις οποίες έχουν χαθεί οι παρτιτούρες και σώζονται μόνο τα «σπαρτίτα», δηλ. οι αναγωγές για πιάνο και φωνές, συνετέλεσαν στο να μπορέσουν να ακουστούν με ορχήστρα και τραγουδιστές στις αίθουσες συναυλιών, πάντα στο πνεύμα και το στιλ του κάθε συνθέτη και της εποχής ―ομολογούμε πως μας παρουσιάστηκε ως δεινός «μάστορας» της ορχηστρικής γνώσης, διόλου παράξενο για έναν εξίσου δεινό βιολοντσελίστα τόσο της ΚΟΘ, όσο και της ΚΟΑ και η παραπάνω των 40 παραγωγή προσωπικών δίσκων με ελληνικά έργα (μουσικής δωματίου, συμφωνικά και όπερες)― επιτρέπουν σε όλους εμάς τους νεότερους να ενσκήψουμε στο έργο όλων αυτών των μορφών του πολιτισμού μας και να πλουτίσουμε τις γνώσεις μας μέσω του δικού του έργου, ερευνητικού και μουσικολογικού, δημιουργώντας τις συνθήκες αυτές που χρειάζονται όχι μόνο για να το μελετήσουμε, αλλά και να το ερμηνεύουμε ες αεί ευχαριστώντας και μνημονεύοντας τον καλλιτέχνη αυτόν που έδωσε τη ζωή του και συνεχίζει να δίνει χιλιάδες ώρες δουλειάς για αυτό τον ατελείωτο αγώνα, ο οποίος ως ήτο αναμενόμενο τού προσφέρει, συγκινήσεις, στιγμές ευτυχίας και υπερηφάνειας που είναι Έλλην, αλλά και δυσάρεστες στιγμές από ανθρώπους και οργανισμούς που σκέφτονται μόνον το ίδιον όφελος, ξυπνώντας και ταΐζοντας το «τέρας» της αχαριστίας, συνεχίζοντας το θάψιμο των έργων της ελληνικής μας μουσικής (βλ., μεταξύ άλλων, προ ολίγων ετών η ανακάλυψη μεγάλου μέρους του υλικού της ορχήστρας της χαμένης όπερας του Σπύρου Σαμάρα Φλώρα Μιράμπιλις, επί το ελληνικότερον Θαυμαστή Ανθώ, στα αρχεία της Φιλαρμονικής Εταιρείας «Μάντζαρος» της Κέρκυρας ―βλ. εφημερ. Καθημερινή, Νίκου Βατόπουλου, Η νέα Εποχή μιας Ιστορικής Ορχήστρας, φύλλο 10.8.2016― η οποία εξ όσων γνωρίζουμε αγοράστηκε από το μοναδικό μας Λυρικό Θέατρο με σκοπό την αποκατάστασή της και την παρουσίασή της, αλλά εις μάτην... Αναμένουμε το δίχως άλλο, από την πέννα και μόνον του ακάματου Βύρωνος Φιδετζή, βαθέος γνώστη της οπερατικής τέχνης του Σαμάρα, μιας που έχει αποκαταστήσει, ενορχηστρώσει, διευθύνει ζωντανά και ηχογραφήσει πλήθος έργων του, χωρίς να ξεχνάμε φυσικά την μεγαλειώδη ―αν και ολίγον «βαριά» για τον βεριστή Σαμάρα, στο στιλ των μεγάλων Ρώσων δημιουργών του 19ου αιώνος― ενορχήστρωση του έργου από τον Έλληνα «κολοσσό» διευθυντή ορχήστρας του Θεάτρου Μπαλσόι της Μόσχας, Οδυσσέα Δημητριάδη (1908-2005)), χάνοντας έτσι τον ρομαντισμό και τον εθνικό χαρακτήρα για τον κοινό στόχο της γνωριμιάς και του να γίνει κοινό κτήμα ολόκληρου του Έθνους μας η Νεοελληνική Έντεχνη Μουσική μας παράδοση. Ας χαρακτηρισθεί κι αυτό ως εθνικό έγκλημα, αντίστοιχο του να καιγόταν το μοναδικό ευρισκόμενο χειρόγραφο των σολωμικών Ελεύθερων Πολιορκημένων. Μα διάβολε, που έλεγε κι ο Κυδωνιάτης, η μουσική γράφεται για ν’ ακουστεί, όχι για να μένει κλειδωμένη στα συρτάρια, τα ερμάρια και τις κασέλες. Πέρασαν τα 200 χρόνια άλλωστε από γεννήσεως της παραδόσεώς μας αυτής και η ώρα ήγκικεν. Συγχωρήστε μου την τεράστια παρένθεση αυτή, μα ήταν αναγκαία, φρονούμε, για να ειπωθούν και να υπογραμμιστούν κάποια πράγματα. Επιστρέφουμε στις δύο νεότερες συναυλίες που διηύθυνε ο Βύρων Φιδετζής με έργα Αλέκου Ξένου ως επικεφαλής της Φιλαρμόνιας Ορχήστρας Αθηνών στις 30 Νοεμβρίου 2017 στο Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την Οχτωβριανή Επανάσταση, ερμηνεύοντας με σφρίγος, εσωτερικότητα και λυρισμό το συμφωνικό ποίημα Σπάρτακος, αλλά και τη Συμφωνία της Αντίστασης με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης λίγες εβδομάδες πιο πριν, στις 25 Οκτωβρίου ιδίου έτους, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, επ’ ευκαιρία του εορτασμού της απελευθέρωσης της πόλεως της Θεσσαλονίκης στις 30 Οκτωβρίου 1944 από τους ναζί. Η συμπρωτεύουσα απελευθερώθηκε χάριν της ΧΙ Μεραρχίας και του 50ού Συντάγματος του ΕΛΑΣ.} με τον Καβαλιεράτο και 11.1.71 με τον Παρίδη αντίστοιχα.

Με τη ΣΟ του ΕΙΡ και της ΕΡΤ ο Ξένος επίσης άκουσε πολλές φορές έργα του, μα η οργάνωση στο θέμα αυτό της Ελληνικής Ραδιοφωνίας είναι ελλιπέστερη, γι’ αυτό θα σας δώσουμε όσα στοιχεία καταφέραμε να συγκεντρώσουμε από διάφορες άλλες πηγές για την ώρα. Στις 23 Οκτωβρίου 1941 πρωτοπαίζεται από την ΣΟ του ΕΙΡ, σε μια γερμανοκρατούμενη ραδιοφωνία μιας κατακτημένης από την γερμανική φασιστική μπότα κατοχική Ελλάδα υπό τη μπαγκέτα του Βαβαγιάννη το έργο Νέοι Σουλιώτες^{1414Σύμφωνα με ένα χειρόγραφο σημείωμα του συνθέτη σχετικό με το έργο το οποίο ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβρη του 1940, πρόκειται για το πρώτο συμφωνικό έργο ενάντια στο Φασισμό. (βλ. «Επτανησιακά Φύλλα», 2005, σ. 419). Ας σημειώσουμε εδώ ότι το Παγκόσμιον Λεξικόν των Έργων: Επιστήμης, Τέχνης, Φιλοσοφίας, της Εκδοτικής Εστίας, τ.4, 1963, σσ. 1696-1698, αναφέρει ως το πρώτο έργο Εθνικής Αντίστασης εκείνο του Γεωργίου Καζάσογλου (1908-1984) Τέσσερα Πρελούδια Επιστροφής από το Μέτωπο, το οποίο ο συνθέτης συνέθεσε με την επιστροφή του από το Αλβανικό Μέτωπο στα 1941. Προφανώς, ο Καζάσογλου δεν γνώριζε την ύπαρξη του συγκεκριμένου έργου του συναδέρφου του Αλέκου Ξένου και έγινε παρανόηση. Εδώ, λοιπόν, το αποκαθιστούμε για την ιστορία} με έναν παραπλανητικό τίτλο για να καταφέρει να ακουστεί Συμφωνική πεζογραφία – Παραλλαγή σ’ ένα ελληνικό θέμα. Στις 8/4/1952 ο Ανδρέας Παρίδης δίνει την πρώτη εκτέλεση του Διγενή με τη ΣΟ του ΕΙΡ.^{1515Το συγκεκριμένο έργο έχει παιχτεί με τη Φιλαρμονική του Λένινγκραντ υπό τον Παρίδη στις 28/4/1957, ενώ πιο μετά με την Κρατική Φιλαρμονική της Μόσχας το έδωσε και ο Οδυσσεύς Δημητριάδης} Στα 1962 το συμφωνικό του ποίημα μπαλέτο Προμηθέας παίρνει το Β’ βραβείο σε διαγωνισμό του ΕΙΡ και στα 1976 ηχογραφείται στο στούντιο C της ΕΡΑ με τη ΣΟ της ΕΡΤ η Πρώτη Συμφωνία υπό τη μπαγκέτα του Ευθύμιου Καβαλιεράτου.^{1616Σε αντίθεση με την παραπάνω υποσημ. 15, αλλά και με το «χρονολόγιο για τον Αλέκο Ξένο» υπό τον Διονύση Σέρρα (βλ. Αυτοβιογραφία, 2013: 143) η 1η Συμφωνία «της Αντίστασης» φέρεται να ηχογραφήθηκε από την ΣΟ της ΕΡΤ υπό τον Καβαλιεράτο, δύο φορές. Δεν μένει παρά να το αποσαφηνίσουμε αυτό κάποια στιγμή} Με τους ίδιους εκτελεστές το ίδιο έργο, αλλά και Ο Διγενής δεν πέθανε παίζεται τον Σεπτέμβριο του 1984 στο Πάρκο Ελευθερίας. Ηχογράφηση του Κύπρος – Ελλάδα μας έχει κάνει και ο Φιδετζής στις 15/4/1992, ενώ το έργο πολύ παλαιότερα το είχε διευθύνει και ο Βαβαγιάννης.^{1717Διαθέτουμε την ηχογράφηση, όχι όμως και τη χρονολογία} Στις 17/10/2018, ο μαέστρος Χρήστος Κολοβός, δηλ. ο γράφων, διηύθυνε την ΕΣΟ της ΕΡΤ στην αίθουσα συνεδρίων της ΚΕ του ΚΚΕ στον Περισσό σε ένα αφιέρωμα στον Αλέκο Ξένο και τον Μπετόβεν, για τον εορτασμό των 100 χρόνων του ΚΚΕ.^{1818Βλ. Εισαγωγή του παρόντος, στο Α’ μέρος.} Ακόμη, πριν το 1961, εικάζουμε, που ο Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης ήταν μόνιμος μαέστρος της ΣΟ του ΕΙΡ από του 1942, σε μια ραδιοφωνική του συναυλία της οποίας η ακριβής ημερομηνία λανθάνει αυτή τη στιγμή, διηύθυνε τον Τζαβέλα. Στο αρχείο μας υπάρχει ηχογραφημένη η συναυλία αυτή. Ακόμη στο Youtube υπάρχει η Συμφωνία «της Αντίστασης» από την ΕΣΟ της ΕΡΤ υπό τον Νίκο Τσούχλο και κοντσερτίνο τον Πολύβιο Κοιρανίδη, με λάθος ημερομηνία στον τίτλο την 10η Οκτωβρίου 2015. Σίγουρα υπάρχουν και άλλες εκτελέσεις με έργα του Ξένου τόσο παλαιότερες, όσο και νεότερες, που κάποια στιγμή είθε να τις καταγράψουμε όλες και να σας τις παρουσιάσουμε.

Όσον αφορά στη Λυρική υπήρχε μια δυνατότητα συνεργασίας του Αλέκου Ξένου ως συνθέτη επί Χωραφά, δηλαδή πριν το 1980. Ο Ξένος είχε δώσει τα έργα του Ο Διγενής δεν πέθανε, ο Σπάρτακος και ο Προμηθέας Λυόμενος στο Χωραφά, όπου θα ανέβαιναν σε μορφή μπαλέτου. Όμως, όπως μας λέει ο ίδιος ο συνθέτης, δυστυχώς έφυγε ο Χωραφάς και δεν μπόρεσε να πάει πιο μπροστά. Δεν έγινε αυτή η βραδιά.^{1919«Επτανησιακά Φύλλα», 2005, σ. 487}

Κατάλογος έργων του συνθέτη υπό Διονύση Μπουκουβάλα

Όπως διαβάζουμε στην Αυτοβιογραφία του Ξένου, ο συνθέτης Διονύσης Μπουκουβάλας, κατεξοχήν μελετητής του Ζακυνθινού μας βάρδου, μας δίνει κάποια πρώτα στοιχεία για τον Κατάλογο και για το πώς δούλεψε για την κατάρτισή του και κατόπιν μας εξηγεί τη δομή του. Η πρώτη δημοσίευση του Καταλόγου υπό τον Μπουκουβάλα έγινε στο περιοδικό Μουσικολογία (τεύχος 18, Εξάντας, Αθήνα 2003, σσ. 165-207). Ο μελετητής εργάστηκε στο σπίτι του συνθέτη στο Χολαργό, όταν το αρχείο ήταν ακόμη εκεί, την περίοδο Σεπτεμβρίου 2001–Ιουνίου 2002, με διάφορες διακοπές. Στην Αυτοβιογραφία μάς «προειδοποιεί» ότι ο κατάλογος αυτός δεν είναι ο οριστικός, αφού αρκετά έργα είναι χαμένα και τα πιο πολλά είναι αχρονολόγητα. Εύχεται όμως ο Μπουκουβάλας, όπως και εμείς, κάποια στιγμή στο μέλλον μια ενδελεχέστερη έρευνα να δώσει κάποιο νέο στοιχείο.

Ως προς τη δομή του Καταλόγου, ο ερευνητής μάς ξεκαθαρίζει πως λόγω των προβλημάτων που ανέφερε πιο πάνω, ο Κατάλογος είναι μόνον συστηματικός. Διακρίνει έξι κατηγορίες τις οποίες αριθμεί με έναν κεφαλαίο λατινικό αριθμό:^{2020Οι κατηγορίες I και II καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του καταλόγου. Από εδώ και πέρα έως τον Κατάλογο αυτόν καθ’ εαυτόν επισυνάπτουμε τα της δομής του, όπως μας τον έστειλε με ιδιαίτερη χαρά και άμεσα ο ίδιος ο συντάξας για την παρούσα μελέτη μας. Όπου χρειάζεται στον καθ’ εαυτόν Κατάλογο, απαλείφουμε ό,τι δεν είναι πρωτεύον για την παρούσα μελέτη. Οπότε κάποια στοιχεία, που θα περιμένετε ίσως να δείτε, μπορεί να μην υπάρχουν εδώ}
I: Τραγούδι
II: Χορωδία
III: Σόλο
IV: Μουσική δωματίου
V: Ορχήστρα
VI: Σκηνική μουσική

Ο λατινικός αριθμός προτάσσεται κάθε έργου και ακολουθεί ο αύξων αριθμός εντός της κάθε κατηγορίας (I: 1, I: 2, I: 3, …, II: 1, II: 2, κ.λπ.). Διαφορετικές γραφές του ιδίου έργου (εντός της ιδίας κατηγορίας) υποδεικνύονται με ελληνικούς αριθμούς· π.χ. I: 9α και I: 9β. Διαφορετικές ερμηνείες της ιδίας παρτιτούρας (εντός της ίδιας κατηγορίας) υποδεικνύονται με μικρούς λατινικούς αριθμούς εντός παρενθέσεων· π.χ. IV: 2β(i) και IV: 2β(ii).

Σε κάθε κατηγορία προτάσσονται τα χρονολογημένα έργα (κατά χρονολογική σειρά). Ακολουθούν τα έργα με ημερομηνία έκδοσης (κατά χρονολογική σειρά έκδοσης) και κατόπιν τα αχρονολόγητα (με αλφαβητική σειρά).^{2121Αυτό σημαίνει ότι ένα έργο που γράφτηκε το 1980 προηγείται στον κατάλογο ενός που εκδόθηκε το 1970, παρ’ ότι το τελευταίο έχει γραφτεί το πολύ μέχρι το 1970 και άρα πριν από το πρώτο} Στην κατηγορία II υπάρχει μία ακόμα ενότητα, τα έργα της οποίας προκύπτουν από μεταγραφή άλλων, χωρίς όμως να έχει βρεθεί σχετική παρτιτούρα. Οι παραπάνω ενότητες διαχωρίζονται με αστερίσκους.^{2222Ενίοτε μπορεί να ακολουθούνται συμπληρωματικά κριτήρια ταξινόμησης εντός των παραπάνω ενοτήτων, όπως το εύρος του έργου (τα μεγαλύτερα προηγούνται)}

Η κύρια γραμμή κάθε καταχώρησης δίνει τα στοιχεία του έργου με την ακόλουθη σειρά:
1. Αριθμός καταλόγου.
2. Τίτλος, με πλάγιους χαρακτήρες.
3. Όνομα ποιητή, εντός παρενθέσεων (αν υπάρχουν στίχοι)· αν δεν αναφέρεται, είναι άδηλος. Στα τραγούδια που βασίζονται σε δημοτική ποίηση δίνεται σε ξεχωριστή γραμμή σε παρένθεση «()», με πλάγιους χαρακτήρες ο πρώτος στίχος.
4. Η μερομηνία σύνθεσης (εντός παρενθέσεων).
5. Η μερομηνία έκδοσης μέσα σε αγκύλες «[]», με πλάγιους χαρακτήρες. Όλες οι εκδόσεις έργων του Αλέκου Ξένου έγιναν στην Αθήνα. Αν δεν αναφέρεται διαφορετικά (στα Σχόλια), έγιναν από τον ίδιο. Δημοσιεύσεις σε συλλογικές εκδόσεις αναφέρονται στα Σχόλια, αλλά δεν αποτελούν κριτήριο ταξινόμησης. Έντυπες παρτιτούρες, στις οποίες δεν αναγράφεται έτος έκδοσης, δεν δηλώνονται.
6. Κατανομή οργάνων.
7. Παραπομπή σε άλλες γραφές του ιδίου έργου, με τη χρήση αριθμών καταλόγου μέσα σε γωνιώδεις αγκύλες «{}».

Οποιοδήποτε από τα παραπάνω στοιχεία μπορεί να παραλειφθεί εκτός από τον αριθμό καταλόγου, τον τίτλο και την κατανομή οργάνων.

Αν ο τίτλος τίθεται σε αγκύλες αποτελεί πρόταση του συντάκτη (σε περιπτώσεις άτιτλων έργων).

Αν το έργο αποτελείται από διάφορα μέρη, αυτά σημειώνονται σε εσοχή, κάτω από τη γραμμή του τίτλου, οπότε αριθμούνται εκ νέου με αραβικά ψηφία και οι τίτλοι τους μπαίνουν σε εισαγωγικά (αναγραφόμενοι με κανονικούς χαρακτήρες). Τα υπόλοιπα στοιχεία που αναφέρθηκαν παραπάνω (3-7) μπορούν να αναγράφονται και εδώ, κατά περίπτωση. Είναι ευνόητο, ότι όποια στοιχεία δίνονται στη γραμμή του τίτλου αφορούν σε όλο το έργο και συνεπώς σε όλα τα μέρη του. Προσθήκες στα στοιχεία αυτά είτε αποκλίσεις από αυτά υποδεικνύονται επιπροσθέτως, όπου χρειάζεται.

Παραπομπές σε μέρη ενός έργου γίνονται με τη χρήση καθέτου· π.χ. η ένδειξη II: 5/3 υποδεικνύει το τρίτο μέρος του έργου II: 5.

Ένας ιεραρχικά ανώτερος αριθμός καταλόγου συμπεριλαμβάνει και όλους τους κατώτερούς του, όταν αυτοί απουσιάζουν· π.χ. λέγοντας II: 17 αναφερόμαστε στα έργα II: 17α(i), II: 17α(ii), II: 17β.

Στις παραπομπές χρησιμοποιείται ενίοτε το σύμβολο της ισότητας (=) για να δείξει ότι δύο γραφές ταυτίζονται. Όταν προτάσσεται ενός αριθμού, σημαίνει ότι το έργο στο οποίο τίθεται η παραπομπή ταυτίζεται με το έργο στο οποίο παραπέμπουμε· όταν, πάλι, τίθεται μεταξύ δύο αριθμών, οι δύο αυτές γραφές ταυτίζονται.

Μετά τον κατάλογο ακολουθούν σχόλια επί των έργων και έξι παραρτήματα. Τα σχόλια δεν καλύπτουν βέβαια όλα τα έργα· αν όμως ένα έργο αποτελείται από διάφορα μέρη, μπορεί να υπάρχουν ξεχωριστά σχόλια για το έργο συνολικά και για κάποια μέρη αυτού.

Γραφιστικές και άλλες συμβάσεις

◗ Ξενόγλωσσοι όροι γράφονται με πλάγιους χαρακτήρες.
◗ Προσθήκες και διευκρινίσεις του επιμελητή μπαίνουν μέσα σε αγκύλες «[]», με πλάγιους χαρακτήρες.^{2323Εκτός αν και το ίδιο το παράθεμα δίνεται με πλάγιους χαρακτήρες}
◗ Αυτούσια παραθέματα μπαίνουν σε αγγλικά εισαγωγικά «“”», με πλάγιους χαρακτήρες.
◗ Λέγοντας «χορωδία» εννοείται τετράφωνη μεικτή χορωδία a capella. Κάθε απόκλιση από αυτόν το τύπο δηλώνεται· π.χ. ανδρική χορωδία = τετράφωνη ανδρική χορωδία a capella.
◗ Για την υπόδειξη των χορωδιακών σχηματισμών χρησιμοποιούνται μέσα σε αγκύλες τα σύμβολα [S,M,A,T,Br,B] (βλ. εξήγηση παρακάτω) και τα λατινικά αριθμητικά I-II (= 1η – 2η φωνή).
◗ «Γυναικεία χορωδία» = [SI-II, AI-II] ή [S-M-AI-II],
◗ «Ανδρική χορωδία» = [TI-II, BI-II] ή [TIII, Br, B].

Συντομογραφίες

S = soprano / σοπράνο
M = mezzo soprano / μέτζο σοπράνο
A = alto / άλτο
T = tenore / τενόρος
Br = baritono / βαρύτονος
B = basso / μπάσος
# = δίεση
b = ύφεση

Ε.Ι.Ρ. Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας

“Κατάλογος-1949”: Έντυπος κατάλογος έργων του Ξένου, στο οπισθόφυλλο της έκδοσης του έργου του Τέσσερα τραγούδια, Αθήνα 1949, σ. 8, «Έργα του ιδίου συνθέτη».

I. ΤΡΑΓΟΥΔΙ

I: 1α. Για το χαμό της μάνας, για άλτο και ορχήστρα (1939)
I: 1β. Για το χαμό της μάνας, για φωνή και πιάνο [χαμένο] I: 2α. Μοιρολόγι, για φωνή και πιάνο (1939) [χαμένο] I: 2β. Μοιρολόγι, για άλτο και ορχήστρα εγχόρδων (1940)
I: 3. Ο οδηγητής (Κώστα Βάρναλη), για φωνή και πιάνο (1941) {II: 25}
I: 4. Του Άρη ή Του μικρού χωριού (Ναυσικάς Φλέγκα) (1943), για φωνή και πιάνο
I: 5. Στο σταυραητό (Κώστα Κρυστάλλη) (1944), για φωνή και πιάνο [χαμένο] I: 6. Το τραγούδι του αργαλειού (Αργύρη Εφταλιώτη) (1944) [χαμένο] I: 7. Τραγούδια που γράφτηκαν στην περίοδο του εθνικοαπελευθερωτικού μας αγώνα, για φωνή και πιάνο (πλην του 2) (1943-1945, πλην του 8: 1950) {II: 30}:

Συνολικά έντεκα σε ποίηση Ξένου, Γεράσιμου Σταύρου, Σοφίας Μαυροειδή – Παπαδάκη, Απόστολου Σπήλιου, Φώτη Αγκουλέ και Γιώργου Κοτζιούλα. Ανάμεσα σε αυτά ο Ύμνος της ΕΠΟΝ, ο Ύμνος της ΠΕΕΑ κ.ά.

I: 8. Τέσσερα τραγούδια (1945-1947) [1949], για φωνή και πιάνο σε ποίηση Κρυστάλλη, Ψυχάρη, Παλαμά και ένα δημοτικό.
I: 9α. Χορικά – από την τραγωδία Ο θάνατος του Διγενή (Άγγελου Σικελιανού) (1947), για βαρύτονο και ορχήστρα εγχόρδων^{2424Για τα μέρη βλέπε αμέσως παρακάτω}: {II: 7}
I: 9β. Χορικά – από την τραγωδία Ο θάνατος του Διγενή (Άγγελου Σικελιανού) (1947), για τενόρο, βαρύτονο, δίφωνο χορό ανδρών [T, Br] και ορχήστρα εγχόρδων^{2525Το έργο μπορεί να παρουσιαστεί και ως μπαλέτο}
I: 10. 3 Τραγούδια (Άγγελου Σικελιανού) (1946 – 1951) [1952], για φωνή και πιάνο:
I: 11. Ζάκυνθος (Γιάννη Ριζόπουλου) (“Αθήνα, 1/6/1951”), “για πρίμο – σεκόντο^{2626= Primo – Secondo = πρώτο – δεύτερο (εννοείται) τενόρο (διωδία)} και πιάνο”
I: 12. Τραγούδια για την ειρήνη, για μέτζο ή δραματική σοπράνο και πιάνο (“1969”). Συνολικά οχτώ τραγούδια σε ποίηση Κάλβου, Σολωμού, Βάρναλη, Παλαμά («Ύμνος στην Ειρήνη»), Ρίτσου, αλλά και Ευριπίδη, Βακχυλίδη και Αριστοφάνη.
I: 13. Τραγούδια για την ειρήνη, για μέτζο σοπράνο και κουιντέτο εγχόρδων (“Αθήνα, IV 1982”) εν συνόλω τέσσερα των Παλαμά, Ευριπίδη, Βακχυλίδη και Αριστοφάνη.
I: 14. Τα Καβαφικά (Κωνσταντίνου Π. Καβάφη) (“Χολαργός, 5/12/1989”), για φωνή και πιάνο [χαμένο]. Αυτός ο κύκλος περιλαμβάνει δώδεκα ποιήματα τονισμένα υπό του Ξένου.
I: 15. 4 τραγούδια (Κωστή Παλαμά) [1952], για φωνή και πιάνο:
I: 16. Δεκαπέντε τραγούδια, για φωνή και πιάνο (πλην του 13, για φωνή και άρπα) [1958] πάνω σε ποιήματα των Βασίλη Ρώτα, Βρεττάκου, Βάρναλη, Ρίτσου, Κοτζιούλα, Αγκουλέ, Λειβαδίτη, Κάλβου, Παλαμά, Καίτης Δρόσου και δημοτικά.
I: 17. Τρία τραγούδια [1966], για φωνή και πιάνο των ποιητών Σεφέρη και Χατζόπουλου.
I: 18. Η κυρά Μαριόρα (“σατιρικό δημοτικό”) [1966], για μέτζο σοπράνο και πιάνο {I: 22/3, II: 22} (Ά κυρά Μαριόρα, άντρας σου πείνασε! Αμ σαν πείνασε και τι;)
I: 19. [Τέσσερα τραγούδια] [1969], για φωνή και πιάνο σε δημοτική ποίηση, Γιώργου Σταφέτα («Ζήσε»), Βάρναλη και Παλαμά.
I: 20. Τραγούδια για την ειρήνη, για δραματική σοπράνο και ορχήστρα εγχόρδων [1970]. Ξανά Κάλβος, Βακχυλίδης, Ευριπίδης και Αριστοφάνης «δίνουν» την ποίησή τους.
I: 21. Τραγούδια της αγάπης – Σουίτα πρώτη για φωνή και έγχορδα^{2727Εννοείται πάντα ορχήστρα εγχόρδων} (σε δημοτική ποίηση). Έξι ποιήματα συνολικά.
I: 22. Λυρικά – Σουίτα δεύτερη για φωνή και έγχορδα. Και πάλι έξι τραγούδια σε δημοτική ποίηση, αλλά και Γ. Αθάνα.
I: 23. Σουίτα τρίτη για φωνή και έγχορδα σε ποίηση Κρυστάλλη, Ψυχάρη, Παλαμά, Βρεττάκου, Καίτης Δρόου και Β. Ρώτα. Συνολικά έξι.
I: 24. Μνήμες, 4 τραγούδια για δραματική σοπράνο και ορχήστρα εγχόρδων (π. Αγκουλέ, Κοτζιούλα, Λειβαδίτη και Σικελιανού).
I: 25. 4 τραγούδια, για δραματική σοπράνο και ορχήστρα εγχόρδων (π. Βάρναλη, Σολωμού και Παλαμά).
I: 26. 4 τραγούδια, για φωνή και πιάνο (σε μεταφρασμένη ιαπωνική ποίηση των Μανζέι, Οτόμο Νο Γιακαμότσι, Ρυοκάν και της Ίζουμι Σικιμπού):
I: 27. Άγουρος απ’ το νησί (δημοτικό), για φωνή και πιάνο {I: 21/3, II: 9/2}
I: 28. Δέδυκε μεν α σελάνα (Σαπφούς), για μέτζο σοπράνο και πιάνο {II: 15/3}
I: 29(i). Ειρήνη (Κωστή Παλαμά), για φωνή και πιάνο {II: 19}
I: 29(ii). Ειρήνη στα Βαλκάνια – Ύμνος (Κωστή Παλαμά), για φωνή και πιάνο
I: 30. Θρήνος – Χορικό απ’ την τραγωδία Ο θάνατος του Διγενή (Άγγελου Σικελιανού), για σοπράνο, άλτο και πιάνο {I: 9/6, II: 7/6, II: 9/11, II: 23}
I: 31. Νανούρισμα (δημοτικό), για φωνή και πιάνο (Νάνι, νάνι, νάνι, νάνι, ύπνον ήσυχο να κάνει)
I: 32. Το λένε τ’ αηδονάκια (Μιλτιάδη Μαλακάση), για φωνή και πιάνο

II. ΧΟΡΩΔΙΑ

II: 1. Όρκος (1941), για δίφωνη χορωδία

II: 2. Ο πρώτος αντάρτης ή Μανώλης Γλέζος (Στάθη Πρωταίου) (1942), για ανδρική είτε γυναικεία είτε παιδική χορωδία
II: 3. Ζήτω τα Ελληνόπουλα ή Ύμνος των Αετόπουλων (Γεράσιμου Σταύρου) (1944), για μονόφωνη παιδική χορωδία και πιάνο
II: 4. Τ’ Αετόπουλα το λένε (Γεράσιμου Σταύρου) (“Καρπενήσι, Απρίλης του 1944”), για μονόφωνη παιδική χορωδία {I: 7/2}
II: 5. Παιδικά τραγούδια (Βασίλη Ρώτα) (1944) [1946], για μονόφωνη παιδική χορωδία και πιάνο. Συνολικά δέκα-πέντε.
II: 6. Ρόδου μοσκοβόλημα (Κωστή Παλαμά) (1944) [χαμένο] {I: 19/4}
II: 7. Ο θάνατος του Διγενή – Χορικά (Άγγελου Σικελιανού) (1947-8) [1952], για ανδρική χορωδία (πλην του 6, για γυναικεία, και του 9, για μικτή χορωδία) με συνοδεία από ταμπουράδες είτε λαούτα είτε πιάνο {I: 9}:
II: 8. Το άσπρο περιστέρι (Λέοντα Κουκούλα) (“Αθήνα, 28/11/1958”), για γυναικεία χορωδία, δύο σόλο σοπράνο και μία σόλο άλτο
II: 9. Τραγούδια για χορωδία γυναικεία ή ανδρική (“1958”). Δέκα-οχτώ συνολικά σε ποίηση Κρυστάλλη, Β. Ρώτα, Σικελιανού, Κοτζιούλα, Παλαμά, Ρίτσου και δημοτική.
II: 10. Ύμνος της νιότης (Κώστα Βάρναλη) (1961), για ανδρική είτε γυναικεία χορωδία
II: 11. Ελεύθεροι πολιορκημένοι (Διονυσίου Σολωμού), καντάτα για διπλή χορωδία, σολίστ, αφηγητή και μεγάλη ορχήστρα (1968-1978) [εν μέρει χαμένο – σώζονται μόνο τα μέρη^{2828Να μην συγχέονται με τα δύο μεγάλα μέρη στα οποία χωρίζεται το έργο και τα οποία δηλώνονται ολογράφως} 1, 3 και 4].
II: 12. Παιδικά τραγούδια (Χάρη Σακελλαρίου) (“Αθήνα, 16/3/1983”), για μονόφωνη παιδική χορωδία (πλην των 9 και 15 που είναι για δίφωνη παιδική χορωδία). Είκοσι στο σύνολο.
II: 13. [Τραγούδια για παιδική χορωδία a capella] (Γιώργου Μουρέλου) (“Χολαργός, 30/11/1988”), για μονόφωνη παιδική χορωδία. Οχτώ τραγούδια.
II: 14. [Δύο χορωδιακά] (Έλλης Ιωαννίδου) [1961], για μονόφωνη χορωδία: 1. «Του λαβωμένου πουλιού» 2. «Του τόπου μας τραγούδι»
II: 15. 4 τραγούδια (για γυναικεία χορωδία), σε ποίηση Αθάνα, Σαπφούς Αριστοφάνη και δημοτική.
II: 16α. Θυσία (Άγγελου Σικελιανού), για πεντάφωνη χορωδία [S,A,T,Br,B] σε ταυτοφωνία {I: 9/2, II: 7/2, II: 9/10}
II: 16β. Θυσία (Άγγελου Σικελιανού), για χορωδία
II: 16γ. Θυσία (Άγγελου Σικελιανού), για χορωδία και πιάνο
II: 17α(i). Ύμνος, για μονόφωνη χορωδία {III: 2}
II: 17α(ii). Ύμνος, για τετράφωνη χορωδία σε ταυτοφωνία
II: 17β. Ύμνος, για χορωδία
II: 18. Ακόμα τούτ’ την άνοιξη (δημοτικό), για μονόφωνη χορωδία (Ακόμα τούτ’ την άνοιξη, τούτο το καλοκαίρι)
II: 19. Ειρήνη (Κωστή Παλαμά), για πεντάφωνη χορωδία [S,A,T,BI-II] {I: 29}
II: 20. Επιτύμβιο επίγραμμα (Νικηφόρου Βρεττάκου), για μονόφωνη χορωδία
II: 21. Η αστραποκαμένη (μοιρολόι) (Γιώργου Κοτζιούλα), για δίφωνη αντρική χορωδία (BI-II) με σόλο μπάσο
II: 22. Η κυρά Μαριόρα – Σατιρικό (δημοτικό), για γυναικεία χορωδία με σόλο μέτζο σοπράνο {I: 18, I: 22/3} (Ά κυρά Μαριόρα, άντρας σου πείνασε! Αμ σαν πείνασε και τι;)
II: 23. Θρήνος – χορικό απ’ την τραγωδία Ο θάνατος του Διγενή (Άγγελου Σικελιανού), για χορωδία {I: 9/6, I: 30, II: 7/6, II: 9/11}
II: 24. Όλος μου ο δρόμος (Γιώργου Κοτζιούλα), για ανδρική χορωδία
II: 25. Ο οδηγητής (Κώστα Βάρναλη), για μονόφωνη χορωδία {I: 3}
II: 26. Στο χορό (Γιώργου Αθάνα), για γυναικεία χορωδία
II: 27. Συρματοπλέγματα (Γιώργου Κοτζιούλα), για τρίφωνη ανδρική χορωδία [TI-II,B] II: 28. Το τραγούδι της βρύσης (Κώστα Κρυστάλλη), για γυναικεία χορωδία με σόλο άλτο {I: 8/1}
II: 29. Του Γρηγόρη Λαμπράκη (Αντώνη Μάρταλη), για δίφωνη χορωδία
II: 30. Τραγούδια που γράφτηκαν στην περίοδο του εθνικοαπελευθερωτικού μας αγώνα (1943-5), για χορωδία με σόλο φωνή {I: 7, όπου και τα μέρη του έργου}^{2929Βλ. Σχόλια}
II: 31. Ειρήνη (Γιάννη Ρίτσου), για χορωδία με σόλο σοπράνο, άλτο, τενόρο και (προαιρετικά) βαρύτονο και πιάνο {I: 12/8=I: 16/12, II: 9/18}^{3030Βλ. Σχόλια}
II: 32. Κύπρος (εμβατήριο) (Βασίλη Ρώτα), για χορωδία {I: 16/10, II: 9/8}^{3131Βλ. Σχόλια}

III. ΣΟΛΟ

III: 1. Σονάτα, για πιάνο [1966] {IV: 5, V: 9}^{3232Σ.τ.Σ.: Πρόσφατα πραγματοποιήθηκε μια εξαιρετική ηχογράφησή της στο Ραδιομέγαρο της ΕΡΤ, από την εξαιρετική πιανίστα, Χρυσούν Μετάλλιον Ανδρέου και Ιφιγενείας Συγγρού του Ωδείου Αθηνών, Δανάη Καρά. Η Καρά ανέλαβε και την επιμέλεια της έκδοσης του έργου από τις εκδόσεις Παπαγρηγορίου – Νάκας (Ιαν. 2017) σε σύγχρονη σημειογραφία, μετά την προηγούμενη πεπαλαιωμένη πια σε επιμέλεια του Ριχ. Φρέτσα (1966)}
III: 2. Ύμνος, για πιάνο {II: 17}
III: 3. Τρίπτυχο, για βιολοντσέλο
III: 4. Χορός (Γιαργιτό) – Τραγούδι (Αρέκια), για πιάνο {I: 21/6, IV: 2}
III: 5α. Φαντασία, για πιάνο
III: 5β. Φαντασία, για τσέλο
III: 5γ. Νοσταλγία ή Φαντασία, για βιολί
III: 5δ. Νοσταλγία, για μαντολίνο

IV. ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΩΜΑΤΙΟΥ

IV: 1. Φαντασία (1943), για βιολί και πιάνο [χαμένο] IV: 2α. Χορός – Τραγούδι, για τσέλο και πιάνο (1946) {I: 21/6, III: 4}
IV: 2β(i). Χορός – Τραγούδι, για φλάουτο και άρπα
IV: 2β(ii). Χορός – Τραγούδι, για βιολί και πιάνο
IV: 2γ. Χορός – Τραγούδι, για δύο πιάνα (1985)
IV: 3. Σονατίνα (1947), για βιολί και πιάνο [χαμένο] IV: 4. Δύο μελωδίες (1947), για βιολί και πιάνο [χαμένο] IV: 5α. Σονάτα, για βιολί και πιάνο (“Αθήνα, 2/8/1958”) [1963] {III: 1, V: 9}
IV: 5β. Σονάτα, για τσέλο και πιάνο

V. ΟΡΧΗΣΤΡΑ

^{3333Όλα τα συμφωνικά έργα του Ξένου είναι για μεγάλη ορχήστρα, εκτός αν σημειώνεται διαφορετικά}

V: 1. Νέοι Σουλιώτες (“26 Απριλίου 1941”) [1953] V: 2. [Ο] Τζαβέλας (1942)
V: 3. Από τη ζωή του τσοπάνου (1943)
V: 4. Σαρακατσάνισσα ή Η αγάπη της Αννούλας (1943)
V: 5. [Η] Λαφίνα (1945-6), σουίτα για ορχήστρα εγχόρδων
V: 6. Συμφωνία αρ. 1 – «Αντίσταση» (1944-1946)
V: 7. Ο Διγενής δεν πέθανε (1952) [1961]^{3434Μπορεί να παρουσιαστεί και ως μπαλέτο}
V: 8. Προμηθέας (1958-9) [1975]^{3535Μπορεί να παρουσιαστεί και ως μπαλέτο}
V: 9. Σονάτα, για ορχήστρα εγχόρδων (1960) {III: 1, IV: 5}
V: 10. Σπάρτακος (1963)^{3636Μπορεί να παρουσιαστεί και ως μπαλέτο}
V: 11. Κύπρος, Ελλάδα μας (1964) [1965]^{3737Μπορεί να παρουσιαστεί και ως μπαλέτο}
V: 12. Ελεγεία (1967) [1967], για ορχήστρα εγχόρδων
V: 13. Συμφωνία αρ. 2 (1967-8) [1969]

VI. ΣΚΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

VI: 1. Τσαρουχοναυμαχία (Γεράσιμου Σταύρου) (1943), για το κουκλοθέατρο του Νίκου Ακίλογλου [χαμένο] VI: 2. O Καπετάν Μιχάλης (Νίκου Καζαντζάκη, διασκευή Γεράσιμου Σταύρου – Κώστα Κοτζιά) (1959) [χαμένο] VI: 3. Φουέντε Οβεχούνα (Λόπε ντε Βέγκα) (1959), για σύνολο δωματίου (περιλαμβάνει κιθάρες, καστανιέτες και τρομπέτα) και φωνές
VI: 4. Μαριάννα Πινέντα (Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα) (1960) [χαμένο] VI: 5. Ρήγας Βελεστινλής (Σπύρου Μελά) (1962), για ορχήστρα δωματίου και χορό
VI: 6. Μήδεια (Ευριπίδη) [χαμένο]

Επίσημη δισκογραφία υπό Θωμά Ταμβάκου

^{3838Εμπλουτισμένη από τον ίδιο, από την ήδη δημοσιευθείσα στην Αυτοβιογραφία (2013)}

1. TELESILA (κωδικός: MET 004, δίσκος επαφής 33στρ./LP, 1985). Τίτλος ηχογραφήματος: «Duo Ganev»
«Χορός–Τραγούδι» (το 1ο μέρος αναγράφεται ως «Γιαργιτό» και το 2ο ως «Αρέκια») της συλλογής «Χοροί και Τραγούδια της Ζάκυνθος» για βιολοντσέλο και πιάνο (1946) σε μεταγραφή Αλ. Ξένου για 2 πιάνα (1985)
Τζούλια Γκάνεβα (πιάνο), Κονσταντίν Γκάνεβ (πιάνο)
Σημ.: περιέχει επίσης πιανιστικά έργα των Γ. Κωνσταντινίδη, Τριανταφυλλίδη και Χαλιάσα

2. CBS (κωδικός: CBS1 45115, δίσκος επαφής 33στρ./LP, 1987). Τίτλος ηχογραφήματος: «Του μαντολίνου»
«Φαντασία» για πιάνο (α.χ.) σε μεταγραφή Αλ. Ξένου για μαντολίνο (1986. Αναγράφεται ως «Νοσταλγία για την Ιθάκη» με πιθανή επιθυμία ή συγκατάθεση του συνθέτη)
Δημήτρης Μαρίνος (μαντολίνο)
Σημ.: περιέχει επίσης έργα ανωνύμου, Βισβάρδη, Καρρέρ, Λάγιου, Ν. Λαμπελέτ, Λαυράγκα, Σαμάρα και Σφέτσα

3α. ΕΝΩΣΗ ΖΑΚΥΝΘΙΩΝ (κωδικός: Ζ1/361/92, ΕΖ-1, δίσκος ακτίνας/CD, 1992). Τίτλος ηχογραφήματος: «Αλέκος Ξένος. Συμφωνικά έργα»

3β. ΕΝΩΣΗ ΖΑΚΥΝΘΙΩΝ (κωδικός: Ζ1/361/92, ΕΖ-1, κασέτα, 1992)
i. Συμφωνία αρ.1 «Της Αντίστασης» για ορχήστρα (1945)
ii. «Ο Διγενής δεν πέθανε» συμφωνικό ποίημα για ορχήστρα (1952)
iii. «Σπάρτακος» συμφωνικό ποίημα για ορχήστρα (1963)
Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Ε.Ρ.Τ. / Ευθύμιος Καβαλλιεράτος

4. MOTIVO (κωδικός: ΕΚ 1054, δίσκος ακτίνας/CD, 2000). Τίτλος ηχογραφήματος: «TAL QUINTET»
i. «Στη Βρύση», 4ο μέρος του κύκλου «Τραγούδια της αγάπης – Σουίτα πρώτη» για φωνή και έγχορδα (α.χ.), σε μεταγραφή Ν. Κοραντζίνου (α.χ.) για κουϊντέτο χάλκινων πνευστών
ii. «Χορός–Τραγούδι» 6ο μέρος του κύκλου «Τραγούδια της αγάπης – Σουίτα πρώτη» για φωνή και έγχορδα (α.χ.), σε μεταγραφή Ν. Κοραντζίνου (α.χ.) για κουϊντέτο χάλκινων πνευστών
iii. «Χορευτικό», 2ο μέρος του κύκλου «Τραγούδια της αγάπης – Σουίτα δεύτερη» για φωνή και έγχορδα (α.χ.), σε μεταγραφή Ν. Κοραντζίνου (α.χ.) για κουϊντέτο χάλκινων πνευστών
iv. «Τραγουδάκι», 2ο μέρος του κύκλου «Τραγούδια της αγάπης – Σουίτα τρίτη» για φωνή και έγχορδα (α.χ.), σε μεταγραφή Ν. Κοραντζίνου (α.χ.) για κουϊντέτο χάλκινων πνευστών
v. «Εωθινόν», 6ο μέρος του κύκλου «Τραγούδια της αγάπης – Σουίτα τρίτη» για φωνή και έγχορδα (α.χ.), σε μεταγραφή Ν. Κοραντζίνου (α.χ.) για κουϊντέτο χάλκινων πνευστών
Κουϊντέτο ‘Tal’
Σημ.: περιέχει επίσης έργα για πνευστά των Βισβάρδη, Γ. Κωνσταντινίδη, Μαυρόπουλου, Μηνά, και Τενίδη

5α. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ (άνευ κωδικού, κασετίνα 12 δίσκων ακτίνας/ CD, 2004. Ελληνική έκδοση). Τίτλος εκδόσεως: «Αντίς για όνειρο»

5β. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ (άνευ κωδικού, κασετίνα 12 δίσκων ακτίνας/ CD, 2004. Αγγλική έκδοση). Τίτλος εκδόσεως: «Works by Greek Composers. 19th20th Century»
Σονάτα για ορχήστρα εγχόρδων (1960)
Σημ.: περιέχει επίσης έργα 38 Ελλήνων μουσουργών
Σολίστ της Πάτρας / Σαούλιους Σοντέτσκις

6. ΡΑ ΠΟΡΤΟ, τεύχος 18 (μηνιαία περιοδική έκδοση της ‘Πρωτοβουλίας Πολιτών για τη Ζάκυνθο’) (άνευ κωδικού, συλλεκτικός δίσκος ακτίνας/CD-R, 2004). Τίτλος ηχογραφήματος: «Αλέκος Ξένος τραγούδια»
i. «Τάνκα ΙΙΙ» («Πάνω στα φύλλα του μπαμπού»), 3ο τραγούδι του κύκλου «4 Τραγούδια» για φωνή και πιάνο, σε μεταφραφρασμένη ιαπωνική ποίηση Ιζούμι Σικίμπου (α.χρ.)
ii. «Θυσιαστήριο» (1945), 6ο τραγούδι του κύκλου «Για την Αντίσταση» για φωνή και πιάνο, σε ποίηση Γιώργου Κοτζιούλα
iii. «Τραγουδάκι» (1945-47), 4ο τραγούδι του κύκλου «Για την Αγάπη» για φωνή και πιάνο, σε ποίηση Γιάννη Ψυχάρη
iv. «Νανούρισμα» για φωνή και πιάνο, σε δημοτική ποίηση (1945-47)
v. «Έρωτας» (1950), 3ο τραγούδι του κύκλου «Για την Αγάπη» για φωνή και πιάνο, σε ποίηση Κωστή Παλαμά
vi. «Τραγούδι της αγάπης Πως πιάνεται η αγάπη» (1966), 2ο τραγούδι του κύκλου «Για την Αγάπη» για φωνή και πιάνο, σε δημοτική ποίηση
vii. «Δεν γυρεύω ξένο» (1966), 5ο τραγούδι του κύκλου «Για την Αγάπη» για φωνή και πιάνο, σε ποίηση Κωνσταντίνου Χατζόπουλου
viii. «Η σελήνη», 2ο τραγούδι του κύκλου «Τραγούδια για παιδική χορωδία a capella», σε μεταγραφή για φωνή και πιάνο, σε ποίηση Γιώργου Μουρέλου (1988)
ix. «Τα παραμύθια», 6ο τραγούδι του κύκλου «Τραγούδια για παιδική χορωδία a capella», σε μεταγραφή για φωνή και πιάνο, σε ποίηση Γιώργου Μουρέλου (1988)
Αναστασία Έδεν (φωνή), Διονύσης Σεμιτέκολος (πιάνο)

7. LYRA (κωδικός: CD 1041, δίσκος ακτίνας/CD, 2004). Ο δίσκος είναι ο με αρ. 1 της σειράς 4 δίσκων με τίτλο «Έργα για ορχήστρα Ελλήνων Μουσουργών»
Συμφωνία αρ.2 «Της Ειρήνης» για ορχήστρα (1967. Αναθ. 1978 με προσθήκη κειμένου του Αριστοφάνη)
Συμφωνική Ορχήστρα της Βουλγαρίας / Άλκης Παναγιωτόπουλος
Σημ.: περιέχει επίσης ορχηστρικά έργα των Αντωνίου και Δραγατάκη

8. ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ‘ΜΟΥΣΕ ΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΖΑΚΥΝΘΙΩΝ’ (άνευ κωδικού, κασετίνα 3 δίσκων/CD σε έκδοση βιβλίου, 2008). Τίτλος: «Σολωμός Ιονία Μουσικός»
i. Εισαγωγή από το έργο «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», καντάτα για αφηγητή, μεικτή χορωδία και ορχήστρα, σε ποίηση Διονυσίου Σολωμού (1967). Ευρίσκεται στον 3ο δίσκο
Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Ε.Ρ.Τ. / Άλκης Μπαλτάς
ii. «Άκρα του Τάφου Σιωπή» για μονόφωνη ανδρική χορωδία, 3ο μέρος από το έργο «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», καντάτα για αφηγητή, μεικτή χορωδία και ορχήστρα, σε ποίηση Διονυσίου Σολωμού (1967), σε μεταγραφή για σόλο φωνή Δημήτρη Λάγιου. Ευρίσκεται στον 3ο δίσκο
Δημήτρης Λάγιος (φωνή)
Σημ.: περιέχει επίσης λόγιες μελοποιήσεις ποιημάτων Σολωμού από τους Βασιλάκη, Βισβάρδη, Καζάσογλου, Καρρέρ, Ξύνδα, Θ. Σπάθη, Χαλικιόπουλο-Μάντζαρο και Χυτήρη β) καντάδες και μελοποιήσεις στα μουσικά ιδιώματα Κέρκυρας, Κεφαλονιάς και Ζακύνθου

9. SUBWAY S MUSIC (κωδικός: SM 153, δίσκος ακτίνας/CD, 2015). Τίτλος ηχογραφήματος: «3 Sonatas for Violin and Piano» «Σονάτα για βιολί και πιάνο» (1963)
Στέλλα Τσάνη (βιολί), Τίτος Γουβέλης (πιάνο)
Σημ.: περιέχει Σονάτες για βιολί και πιάνο του Franck και του Ives

Επίσης:

Α. Ως συνθέτης «αντάρτικων» / «αντιστασιακών» τραγουδιών:

Ο Αλ. Ξένος, στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής (1941-45) συνέθεσε 15 τουλάχιστον (υπάρχουν ενδείξεις για 5 ακόμη) γνωστά «αντιστασιακά» ή «αντάρτικα» τραγούδια, σε αρχική μορφή ενοργάνωσης για φωνή και πιάνο. Από τα 15 «αντάρτικα» τα 6 έχουν φωνογραφηθεί και απαντούν σε 22 διαφορετικές φωνογραφικές εκδόσεις και επανεκδόσεις. Το πλέον γνωστό από τα τραγούδια είναι το τιτλούμενο «Του Άρη ή του Μικρού Χωριού» σε στίχους Ναυσικάς Φλέγκα (1943). Απαντά σε 7 ηχογραφήματα (1974-2007) με διαφορετικούς ερμηνευτές και ενοργανώσεις (Μίκης Θεοδωράκης, Νότης Μαυρουδής, Πέτρος Πανδής, Αφροδίτη Μάνου, Πάνος Τζαβέλλας κ.ά.) και σε 5 επανεκδόσεις. Μόνο σε 4 εκδόσεις αναγράφεται το όνομα του συνθέτη.

Τα υπόλοιπα φωνογραφημένα τραγούδια είναι:
α) «Ο Πρώτος Αντάρτης» για χορωδία σε στίχους Στάθη Πρωταίου (1942). Ερμηνεύεται από τη ‘Χορωδία Πολιτικών Προσφύγων Ελλάδας’ της Πράγας στην έκδοση-ντοκουμέντο σε δίσκο επαφής/ LP 33 στρ. της πρ. τσεχοσλοβακικής SUPRAPHON (1961).
β) «Τα Αετόπουλα» για μονόφωνη χορωδία σε στίχους Γεράσιμου Σταύρου (1944). Απαντά σε τρία ηχογραφήματα:
◗ ως ηχογράφηση-ντοκουμέντο του 1945 στον δίσκο επαφής/LP 33 στρ. «Αντάρτικα» (DELTA, GR.1941, 1975),
◗ στον δίσκο επαφής/LP 33 στρ. «Τραγούδια από την ελληνική αντίσταση» (MOTIVO, N.M. 1006, 1978) με ερμηνευτή τον Πέτρο Πανδή και με συνοδεία ορχήστρας (ενορχήστρωση: Νότης Μαυρουδής) και
◗ στον δίσκο επαφής/LP 33 στρ. «Le Vaillants», του 1964, Γαλλία). Ως ερμηνευτές αναφέρονται η ‘Chorale Populaire de Paris’ και ορχήστρα αγνώστων στοιχείων.
γ) «Της Νιότης Ύμνος της ΕΠΟΝ» για φωνή και πιάνο σε στίχους Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη (1944). Εντοπίζεται (με αναφορά στον συνθέτη) στον δίσκο ακτίνας/CD «Στην Πρώτη Γραμμή» (έκδοση: Κεντρικό Συμβούλιο της Κ.Ν.Ε., 1998), σε ερμηνεία από χορωδία και ορχήστρα υπό τη διεύθυνση/ενορχήστρωση Στέφανου Ψαραδάκου.
δ) «Εμπρός» για φωνή και πιάνο σε στίχους σε στίχους Κωστή Παλαμά (1944) και
ε) «Στους δρόμους – Ύμνος της Εθνικής Αλληλεγγύης» για φωνή και πιάνο σε στίχους Αποστόλου Σπήλιου (1944). Απαντά σε δύο ηχογραφήματα:
◗ στον δίσκο επαφής/LP 33 στρ. «Για σε πατρίδα μας Ελλάδα» του Π. Τζαβέλλα (MINOS, ESM 317, 1978). Ερμηνεύεται από τον Ηλία Λογοθέτη σε ενορχήστρωση Π. Τζαβέλλα, και σε διασκευή rock μουσικής στον δίσκο ακτίνας/CD «Revolution» της μουσικής μπάντας των Τσιριτσάντσουλες.

Επίλογος

Με τι άλλο θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε τον επίλογο αυτόν, από την κατάχρηση που άθελά μας κάναμε στο φιλόξενο και ανεχτικό περιοδικό αυτό που αντί για 6.000 λέξεις και κάποια ντοκουμέντα για δημοσίευση, εμείς φτάσαμε κοντά στις 22.000 (!) συνολικά, γεγονός που ανάγκασε τη Συντακτική Επιτροπή να δημοσιεύσει τη μελέτη μας σε δύο μέρη.

Εμείς μπορούμε να υποσχεθούμε από το βήμα αυτό, πως ήδη γυρνάει στο μυαλό μας η επόμενη μελέτη μας για τον Αλέκο Ξένο με τα κεφάλαια που αφήσαμε έξω από την παρούσα μελέτη και τα οποία μιλάνε για καυτά ζητήματα σύμφωνα με τα στοιχεία που συλλέξαμε από διάφορα αρχεία ιδιωτικά και μη.

Έχουμε, λοιπόν, κεφάλαια προς δημοσίευση, όταν ολοκληρωθεί η παρούσα, για τη δράση του Ξένου στην Ένωση Ελλήνων Μουσουργών,^{3939Διαθέτουμε στο αρχείο μας όλα τα πρακτικά της ΕΕΜ, από το αρχείο του καρδιακού μας φίλου και επί πολλά έτη συνεργάτη μας, δρος Γιάννη Μπελώνη} την Ομοσπονδία Μουσικών Σωματείων Ελλάδος, τον Πανελλήνιο Μουσικό Σύλλογο, τις απόψεις του για το ρεμπέτικο οι οποίες απλώνονται από τα 1947^{4040Εκτός του ρεμπέτικου, ο Ξένος δεν συγκινήθηκε ποτέ ως συνθέτης από τις Σειρήνες της «βιομηχανίας της διασκέδασης». Τόνιζε τα έργα του από ανάγκη προσωπικής λύτρωσης και όχι με σκοπό να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Δεν θα μπορούσε να είναι και διαφορετικά, στην περίπτωση ενός ιδεολόγου και μαχητή· συχνά και μάρτυρα (βλ. Νίκιας Λούντζης, Η ΖΑΚΥΝΘΟΣ μετά μουσικής... Ζακυνθινοί Μουσουργοί, Μουσικοί και Μουσικολόγοι – Επτανησιακή Σχολή, Οι Φίλοι του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, 2010, σ. 71). Μα δεν θα μπορούσε να συμβεί και αλλιώς, όταν μιλάμε για ένα γνήσιο τέκνο της Επτανήσου και των στοιχείων που συνθέτουν αυτούς τους δημιουργούς τόσο ως άτομα όσο και ως χαρακτήρες. Κυριότερόν τους, ο ρομαντισμός} μέχρι τη δεκαετία του ’80, δυο σπάνια κείμενά του χειρόγραφα και δαχτυλογραφημένα για τους Μουσικούς στην Αντίσταση και μια ομιλία του για τον εκλογικό συνδυασμό του Κιτσίκη που αφορά στον Πολιτισμό και ειδικότερα στη Μουσική στους Δήμους (επιθυμούμε να τα δημοσιεύσουμε εις το ακέραιον), διάφορα χειρόγραφα σημειώματά του για κάποια από τα έργα του και φυσικά για τα ευρισκόμενα Ξένου στο Αρχείο Μοτσενίγου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, το οποίο (ενν. του Ξένου) διαθέτουμε ολόκληρο το φάκελο μετά την παραχώρησή του από τον συνάδερφο μουσικολόγο δρα Γιώργο Κωστάντζο και τον μεταδιδάκτορα Θανάση Τρικούπη. Ακόμη, θα ενταθούν οι προσπάθειές μας για την ανεύρεση κι άλλων εκτελέσεων των έργων του στο ΕΙΡ και την ΕΡΤ. Είναι φυσικό να υπάρχουν πολλοί τρόποι για να κλείσει κάποιος αυτό το αφιέρωμα στον Αλέκο Ξένο. Εμείς διαλέξαμε ένα μικρό κείμενό του προς τον φίλο του και συνάδερφο Σπύρο Μοτσενίγο, στο οποίο συμπυκνώνει όλο το «πιστεύω» του, κατά τη γνώμη μας, για την ελληνική μουσική, του αγώνα για την μουσική εκπαίδευση και τη ζωή γενικότερα, καταγράφει με λίγες λέξεις τις κακουχίες και μερικά από τα προβλήματα των μουσικών της εποχής του και μαζί τις αδυναμίες του Κράτους, που δυστυχώς ως τις μέρες μας δεν έχει αλλάξει κάτι σε όλο αυτό. Τονίζει κυρίως τη σημασία της Επτανησιακής Σχολής της Μουσικής στον τόπο, γεγονός αδιαμφισβήτητο που στις μέρες μας πια δε βρίσκει ώμο κρατικό να ακουμπήσει^{4141Βλ. αποκλεισμός της Επτανησιακής Όπερας από τη Λυρική Σκηνή τα τελευταία χρόνια ―εξαιρείται η μια παράσταση της αναβιβάσεως της «Ρέας» του Σαμάρα για να κλείσουν τα ιστορικά «Ολύμπια» της οδού Ακαδημίας (19 Μαΐου 2017) ως προσωρινός χώρος στέγασης της ΕΛΣ τα τελευταία άνω των 70 χρόνων (!)· με τη «Ρέα» είχαν ανοίξει τότε (μάλλον συμβολικό ανέβασμα το τελευταίο έργο να είναι ίδιο με το πρώτο. Στο νέο κτήριο αφ’ ης στιγμής «προσγειώθηκαν» δεν θα επιθυμούν από ό,τι φαίνεται καμία επαφή με το... παλαιό. Με την οπερατική μας παράδοση, τους στυλοβάτες του Θεάτρου μας, τραγουδιστές, μουσικούς, χορευτές κ.λπ. Αν μπορούσαν –μπορεί και να γίνει στο άμεσο μέλλον— θα έσβηναν μονοκοντυλιά ή καλύτερα με γόμα καλή, διαμιάς, την ιστορία μας― και «μπούστα» Μάντζαρου, Καρρέρ, Λαυράγκα, Καλομοίρη, Οδυσσέα Λάππα σε κάποιον διάδρομο έξω από τις τουαλέτες και αίθουσα προβών σε κάποιο κτήριο της Λυρικής στην Καλλιθέα (Σεπτ. – Οκτ. 2018) και όχι στο ολοκαίνουριο μαρμάρινο νέο κτήριο στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος}, παρά μόνο και για να ακριβολογούμε, κυρίως τις άοκνες προσπάθειες του αρχιμουσικού Βύρωνα Φιδετζή,^{4242Έχει στο ρεπερτόριό του 20 ολόκληρες ελληνικές όπερες τις οποίες έχει διδάξει, ανεβάσει ή ηχογραφήσει στην Ελλάδα και το εξωτερικό} δεινού μελετητού και θιασώτου της Επτανησιακής Σχολής, με τη νεοσύστατη «Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών» της οποίας είναι καλλιτεχνικός διευθυντής (έτ. ίδρ. 2016) με την οποία παρά τα προβλήματα της εποχής μας (ξανά οικονομικά κατά κύριο λόγο) ανεβάζει έστω και «κοντσερτάντε» όπερες των Επτανησίων ευπατρίδων της Μουσικής μας παράδοσης,^{4343Βλ. Παύλου Καρρέρ «Fior di Maria » (17.1.2018, Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης»), «Μάρκος Μπότσαρης» (4.12.2016, Πολυχώρος «Άρτεμις» Νέων Εκπαιδευτηρίων Μαλιάρα), αλλά και «Περουζέ» του Σακελλαρίδη σε δυο παραστάσεις στο Ηρώδειο το 2018. Αρκετές, σε διάστημα δύο ετών, για μια ορχήστρα πενήντα μουσικών περίπου, που δεν συντηρείται από τον κρατικό «κορβανά» και τους ληστρικούς κρατικούς φόρους των χειμαζόμενων Ελλήνων} πρωτεργατών της Όπερας ως είδος στην πατρίδα μας και διαπρεπέστατων μουσουργών κυρίως στην Ιταλία (Σκάλα του Μιλάνου, θέατρο Καρκάνο, Φενίτσε, Φλωρεντίας κ.ά.) με λαμπρότερον ίσως εξ αυτών τον Σπυρίδωνα – Φιλίσκο Σαμάρα, τον οποίον οι διάσημοι ομότεχνοί του, Λεονκαβάλλο, Μασκάνι, Τζορντάνο και Πουτσίνι σε γράμματά τους αναγνωρίζουν ως τον πατέρα του βερισμού αποκαλώντας τον «μετρ»― και το οποίο δημοσιεύεται στην Μελέτη για ένα ιστορικό αρχείο…, 1967^{4444Σελ. 93} (βλ. βιβλιογραφία).

Βιβλιογραφία