Ο γαλλικός Μάης μέσα από τα συνθήματά του

Εισαγωγή

Στόχος τούτου του άρθρου είναι να προσδιορίσει το περιεχόμενο του γαλλικού Μάη του 1968, έτσι όπως αυτό απορρέει από τα συνθήματα που κυριάρχησαν τότε, στους τοίχους των δρόμων του Παρισιού, των πανεπιστημίων και στις διαδηλώσεις. Ανιχνεύοντας τα εκατοντάδες συνθήματα εκείνης της περιόδου εκτιμώ ότι αυτά εκφράζανε, με ποικίλους τρόπους και μέσα από τη διαφορετικότητά τους και τις διαφορετικές εμφάσεις τους, μια ενιαία βούληση εκείνων που τα προέβαλαν και της πρωτοπορίας αυτού του κινήματος, που αρχικά τουλάχιστον δεν ήταν άλλη από τη σπουδάζουσα νεολαία.

Αυτή η ενιαία βούληση συνίσταται στην αμφισβήτηση της καπιταλιστικής κοινωνίας στο σύνολο της και, πιο ειδικά, θεμελιακών πτυχών του καπιταλιστικού τρόπου ζωής όπως η αρχή «ο χρόνος είναι χρήμα», ο καταναλωτισμός, η παραγωγή για την παραγωγή, η αστική δημοκρατία. Παράλληλα, μέσα από συνθήματα ασκούνταν κριτική στο ρεφορμισμό και προβάλλονταν η αναγκαιότητα της ριζοσπαστικής επαναστατικής αλλαγής. Όπως αναφέρεται σε ένα από αυτά τα συνθήματα, («λευκοί τοίχοι=βουβός λαός») αυτά εκφράζανε τη φωνή του λαού των εξεγερμένων και μάλιστα με ποιητικό τρόπο, όπως παρατηρούσε ο τροβαδούρος Ζορζ Μουστακί, ο οποίος έλεγε ότι τον Μάη του 1968 «η ποίηση ήταν παντού στους τοίχους».^{11 Georges Moustaki, l’humanité (2 Μάη 2008).}

Ανάμεσα σε εκατοντάδες συνθήματα προσπάθησα να επιλέξω τα πλέον αντιπροσωπευτικά, που τεκμηριώνουν την παραπάνω υπόθεση εργασίας μου. Τα παραθέτω στα γαλλικά, με δική μου μετάφραση και σχόλια. Στη συνέχεια, θα προσπαθήσω να καταδείξω το πώς –αντιφατικά και αντίστροφα από το θεωρητικά αναμενόμενο αποτέλεσμα της συμμετοχής στο κίνημα της εργατικής τάξης μέσω των πολιτικών και συνδικαλιστικών φορέων της– απώλεσαν το ριζοσπαστισμό τους. Τέλος, επιδιώκω να αναδείξω τα διδάγματα που βγαίνουν για το λαϊκό κίνημα από την ήττα της εξέγερσης του γαλλικού Μάη του 1968.

1. Οι ρίζες του αυθόρμητου ξεσπάσματος

Ευθύς εξαρχής είναι σημαντικό να επισημάνουμε κάτι που συχνά περνά απαρατήρητο: ότι η γαλλική εξέγερση η οποία ξεκίνησε από το πανεπιστήμιο της Ναντέρ, μιας λαϊκής γειτονιάς στα περίχωρα του Παρισιού, και επεκτάθηκε αργότερα στη Σορβόννη, δεν αποτέλεσε μια καθαρά αυθόρμητη εκδήλωση που γράφτηκε σε μια λευκή σελίδα. Αντίθετα, ανδρώθηκε στη βάση της προϊστορίας του γαλλικού λαϊκού κινήματος, της γαλλικής καπιταλιστικής «ευφορίας» των «τριάντα δοξασμένων ετών» (trente glorieuses) και της διεθνούς κατάστασης εκείνης της περιόδου.

Όπως αναλύω στη συνέχεια αναφερόμενος στο ρόλο που μπορεί να παίξει ο Μάης του ‘68 στην εκδήλωση μιας επόμενης εξέγερσης,^{22Βλέπε Γ. Ρούσης (2014), Από τη δύναμη της συνήθειας στη διεκδίκηση της μαρξικής ουτοπίας, Τόπος, σ. 144 κ.ε.} για την εκδήλωση του ίδιου του γαλλικού Μάη έπαιξε δηλαδή ρόλο μια επαναστατική και αριστερή παράδοση σε σχέση με άλλες προηγμένες καπιταλιστικές χώρες. Αφετηρία της ήταν η επανάσταση του 1789, στη συνέχεια εκείνη των ξεβράκωτων του 1793, η Κομμούνα το 1870 και πιο πρόσφατα το λαϊκό μέτωπο του 1936 και τέλος η ισχυρή αριστερή παράδοση της μεταπολεμικής Γαλλίας.

Όσον αφορά στην τότε γαλλική πραγματικότητα αυτή έπαιξε σημαντικό ρόλο, έτσι που η αφορμή της εξέγερσης προσέγγισε τα αίτιά της. Η αφορμή, λοιπόν, των κινητοποιήσεων, πέρα από κάποια καθαρά φοιτητικά αιτήματα, ήταν και η εναντίωση στην καθηγητική αυθεντία –«Professeurs, vous êtes vieux, votre culture aussi», δηλαδή «καθηγητές είστε γέροι, όπως και η κουλτούρα σας» έγραφαν σε ένα από τα συνθήματα τους– σε συνδυασμό με την αντιπαράθεση των φοιτητών με την γενιά των γονιών τους. Εξού και η μόδα των μακριών μαλλιών. Πίσω, λοιπόν, από αυτή την αντιπαράθεση στη γονική και την καθηγητική αυθεντία, φάνηκε σύντομα ότι κρύβεται μια συνολικότερη αντιπαράθεση ανάμεσα στον παλιό και έναν νέο τρόπο ζωής και τις αντίστοιχες μορφές οργάνωσης τους.

Δύο ενδεικτικά παραδείγματα αυτής της αμφισβήτησης εκείνης της περιόδου, η οποία δεν περιορίστηκε στη Γαλλία, ήταν η σημαντική παρέμβαση του Henri Lefebvre ο οποίος αμφισβήτησε την καθημερινή ζωή και πιο ειδικά τη διάρθρωση και την οργάνωση των πόλεων,^{33Le Droit à la ville (1968) Paris: Anthropos -(2nd ed.)· Paris: Ed. du Seuil, Collection “Points”- · La vie quotidienne dans le monde modern (1968) Paris: Gallimard, Collection “Idées”.} κι ακόμη η ριζική ποδοσφαιρική αναδιάρθρωση της ομάδας του Άγιαξ της Ολλανδίας. Αυτή έχει χαρακτηριστεί ως πρωτοπόρα του σύγχρονου ποδοσφαίρου, ακριβώς λόγω του γεγονότος ότι σε αυτήν αμφισβητήθηκε η μέχρι τότε μορφή οργάνωσης της ομάδας και ο στενός καταμερισμός μεταξύ των παικτών, και αυτό υπέρ της συμμετοχής όλων, σε όλα τα καθήκοντα αμυντικά και επιθετικά.

Σύντομα, λοιπόν, αυτές οι εναντιώσεις μετεξελίχθηκαν στην εναντίωση στον καπιταλιστικό τρόπο ζωής και σε εναντίωση απέναντι στον αυταρχισμό κάθε μορφής εξουσίας και δη της γκολικής και εκείνης των αφεντικών. Στο δεύτερο σκέλος αυτής της μεταστροφής συνέτεινε και το γεγονός της άμεσης αντιμετώπισης του φοιτητικού κινήματος με την πιο άγρια αστυνομική βία. Αυτό είχε σαν συνέπεια, από τη μια, οι φοιτητές σε κάθε επίθεση της αστυνομίας να απαντάνε με μια αντεπίθεση,^{44Daniel Bensaid, Henri Weber (1968), Une répétion générale, Maspero.} οπότε και οξυνόταν η αντιπαράθεση με την εξουσία, από την άλλη, διευκόλυνε την αποκάλυψη της αστικής δημοκρατίας ως μορφής της δικτατορίας της αστικής τάξης.

Στην ίδια αντιαυταρχική λογική εντάσσεται και το γεγονός ότι ο φοιτητικός αγώνας στόχευε στην υπεράσπιση ενός δημοκρατικού πανεπιστήμιου με εκλεγμένα –με συμμετοχή και των φοιτητών– όργανα ενός πανεπιστημίου το οποίο δεν θα υποτάσσονταν στις απαιτήσεις της αγοράς και στα συμφέροντα ανάγκες του κεφαλαίου.

Αυτή η προσέγγιση του πανεπιστημίου διευκολυνόταν και από το ότι οι φοιτητές εν δυνάμει προσέγγιζαν αντικειμενικά την εργατική τάξη. Αυτό δεν οφείλεται στην εργατική προέλευση της πλειονότητας των φοιτητών (κάτι το οποίο άλλωστε δεν αποτελεί χαρακτηριστικό της ταξικής θέσης τους όπως φαίνεται να υποστηρίζει ο Αλτουσέρ)^{55Βλ. Louis Althusser (1973), Lettre à Maria Antonietta Macciocchi datée du 15 mars 1969, στο Maria Antonietta Macciocchi, Letters from inside the Italian Communist Party to Louis Althusser, London, NLB, translated by Stephen M. Hellman, σ. 308- 319. Retraduit en français par Julien Girval-Pallotta.} στο βαθμό που οι περισσότεροι είχαν μια μικροαστική προέλευση (στις πανεπιστημιακές σχολές μόνον το 6% ήταν παιδιά εργατών ενώ το ποσοστό αυτό έφτανε το 90% στα οικοτροφεία), αλλά στην εν δυνάμει προλεταριοποίησής τους.

Ήδη, έτεινε να κυριαρχήσει η «γενική διάνοια» στην οποία αναφέρεται ο Μαρξ^{66Μarx, Manuscrits 1857-1858 “Grundrisse”, Editions Sociales, τόμος Β’, σ. 198.} και η επιστήμη και η τεχνολογία έτειναν να λειτουργούν πια σαν άμεσες παραγωγικές δυνάμεις. Κάτω από αυτές τις συνθήκες πολλοί απόφοιτοι συνειδητοποιούσαν ότι στο μέλλον τους θα αποτελούσαν αναπόσπαστο τμήμα του «συλλογικού εργαζόμενου» και κατ’ επέκταση της σύγχρονης εργατικής τάξης, έστω και αν αυτό δεν σήμαινε ταύτιση με χειρώνακτα προλετάριο. Και όλα αυτά στο τέλος μιας περιόδου καπιταλιστικής ευφορίας, οπότε και η κρίση και δη η ανεργία χτυπούσαν ήδη την πόρτα της γαλλικής κοινωνίας.

Η διεθνής συγκυρία (πόλεμος Αλγερίας, Βιετνάμ, Κούβα, χούντα στην Ελλάδα, εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση) έπαιξε με τη σειρά της σημαντικό ρόλο στην πολιτικοποίηση της νεολαίας και την έκρηξη του φοιτητικού κινήματος. Ορθά ο Αλτουσέρ^{77Louis Althusser, Lettre à Maria Antonietta Macciocchi, ό.π., σ. 5.} επισημαίνει ότι αυτή η διεθνής συγκυρία, και δη η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα ιδιαίτερα σε Αλγερία και Βιετνάμ, συνέτεινε ώστε να πληγεί εκείνη την εποχή η αστική ιδεολογική κυριαρχία και έτσι να βρει χώρο το κίνημα της νεολαίας για να προτάξει ένα αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο.

Από αυτήν την οπτική γωνία δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός ότι στη Ναντέρ οι συγκρούσεις ξεκίνησαν όταν έγιναν συλλήψεις φοιτητών μετά από επιθέσεις σε αμερικάνικες τράπεζες και αεροπορικές εταιρείες, κατά τη διάρκεια μιας κινητοποίησης κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. Το αντιπολεμικό σύνθημα του ‘60 «Κάντε έρωτα όχι πόλεμο» το οποίο αφορούσε αρχικά στον πόλεμο στο Βιετνάμ επαναλαμβάνεται και τον Μάη του 1968.

Αντίστοιχα, ο βελγικός Μάης ξεκίνησε στις 13 του Μάη, μετά από μια μαζική εκδήλωση κατά της χούντας παρουσία της Μελίνας, στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών (ULB) η οποία και κατέληξε στην κατάληψη του μεγαλύτερου αμφιθεάτρου με βασικό αίτημα την δημοκρατικοποίηση του πανεπιστημίου.

Τελικά, ο γαλλικός Μάης αποτέλεσε μια στροφή και μια γενίκευση: στροφή υπό την έννοια ότι δεν ήταν πια μόνον, ή κυρίως ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός ο εχθρός, αλλά και ο γαλλικός˙ γενίκευση υπό την έννοια ότι η εξέγερση δεν είχε πια ως επίκεντρο της μόνον το «κάντε έρωτα και όχι πόλεμο», ή κάποια επιμέρους οικονομικά, συνδικαλιστικά, ή θεματικά αιτήματα, όπως σε άλλες χώρες, αλλά το «τα όνειρά μας εφιάλτες σας», δηλαδή μια γενικότερη αμφισβήτηση της κυρίαρχης τάξης πραγμάτων και την πρόταξη ενός διαφορετικού κόσμου εφιάλτη για τους κρατούντες.

2. Συνθήματα συνολικής αμφισβήτησης του καπιταλισμού και πρόταξης μιας ανθρωποκεντρικής κοινωνίας της χειραφέτησης

2.1 Γενικά συνθήματα

Με την πρώτη αυτή ομάδα συνθημάτων είναι σαφές ότι τίθεται στην ημερήσια διάταξη η ανατροπή του καπιταλισμού και της εξουσίας του κεφαλαίου, ενώ προτείνεται ως εναλλακτική μια εντελώς διαφορετική κοινωνία η οποία και είναι αδύνατον να υλοποιηθεί εντός των καπιταλιστικών τειχών, μια ουτοπική κοινωνία, όχι με την έννοια της ανέφικτης, αλλά της μη υπάρχουσας πουθενά, μιας αταξικής κοινωνίας της χειραφέτησης, μιας «καλοκαιρινής αμμουδιάς, η οποία βρίσκεται πάνω από το παβέ».

2.2 Συνθήματα κατά της λογικής ο χρόνος χρήμα για το κεφάλαιο, και υπέρ του ελεύθερου χρόνου

Με τα πιο πάνω συνθήματα αμφισβητείται η θεμελιακή αξία του καπιταλισμού, που δεν είναι άλλη από την εκμετάλλευση του χρόνου εργασίας για την αποκομιδή κέρδους εκ μέρους του κεφαλαίου. Αμφισβητείται έτσι η αρχή «ο χρόνος είναι χρήμα», και αντ’ αυτής προβάλλεται η αρχή «ο ελεύθερος χρόνος να είναι το μέτρο του πλούτου», κάτι το οποίο ας μην το ξεχνάμε ότι είναι και το θεμελιακό χαρακτηριστικό της κομμουνιστικής κοινωνίας στην ανώτερη φάση της.^{88Βλ. πιο αναλυτικά, Γ. Ρούσης (2018), Ο ελεύθερος χρόνος μέτρο του πλούτου αντί να χάνουμε τη ζωή κερδίζοντάς την, Γκοβόστης.}

2.3 Συνθήματα κατά της παραγωγής για την παραγωγή και του καταναλωτισμού

Με τα πιο πάνω συνθήματα εκφράζεται η αντίθεση στον αστικό τρόπο ζωής και πιο ειδικά στη λογική του «παράγω για να καταναλώνω», και αυτό όπως πετυχημένα εντοπίζει ο Μισέλ Λαουί στη βάση ενός «επαναστατικού ρομαντισμού».^{99https://blogs.mediapart.fr/michael-lowy/blog/160218/le-romantisme-revolutionnaire-demai-68} Με άλλα λόγια, ασκείται κριτική στην ισοπέδωση της κουλτούρας από την τεχνολογική ανάπτυξη ή, διαφορετικά, της υποταγής των ανθρώπων στα καταναλωτικά αγαθά-εμπορεύματα και τις επίκτητες από τον καπιταλισμό ανάγκες.

2.4 Συνθήματα κατά της αστικής δημοκρατίας και του αστικού κράτους

Μέσα από αυτά τα συνθήματα ασκείται κριτική στην αστική δημοκρατία και αναδεικνύεται το σαθρό περιεχόμενό της, καθώς και το αποπροσανατολιστικό περιεχόμενο της ενημέρωσης που παρέχεται σε αυτήν. Ιδιαίτερα καταγγέλλεται το περιεχόμενο των αστικών εκλογών το οποίο, όπως πολύ εύστοχα επεσήμανε ο Τοκβίλ, συνίσταται στο «να βγαίνουν οι πολίτες για μια στιγμή από την εξάρτηση για να υποδείξουν τον αφέντη τους και [στη συνέχεια να] ξαναμπαίνουν μέσα».^{1010Αλέξις ντε Τοκβίλ, Η Δημοκρατία στην Αμερική, Στοχαστής, σ. 701.} Ταυτόχρονα, προβάλλεται μια διαφορετική από την κρατική μορφή οργάνωσης της κοινωνίας και μια διαφορετική περί ισότητας και ελευθερίας αντίληψη από εκείνη, που πρεσβεύει και κυρίως ασκεί η αστική τάξη μέσω της αστικής δημοκρατίας.

3. Συνθήματα κατά του ρεφορμιστικού δρόμου και υπέρ του επαναστατικού

Αν τα συνθήματα που προηγήθηκαν εκφράζανε την εναντίωση στην κυρίαρχη τάξη πραγμάτων και τη βούληση για μια κοινωνία της χειραφέτησης, η τελευταία ομάδα συνθημάτων αφορά στο μέσο επίτευξης αυτού του στόχου. Και είναι σαφές ότι αυτό το μέσο δεν μπορεί να είναι άλλο από την αγωνιστική διεκδίκηση του και την επανάσταση. Αντίθετα, καταγγέλλεται ο ρεφορμισμός ως μια οπορτουνιστική παραπλανητική τακτική, η οποία οδηγεί στην ενσωμάτωση στο σύστημα.

4. Το «συνειδητό» φρένο αντί προωθητής της εν δυνάμει επαναστατικής συνείδησης

Ο Μάης μπορεί να ξεκίνησε από τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, στη συνέχεια όμως αγκαλιάστηκε από το εργατικό και ευρύτερα λαϊκό κίνημα. Θα διακινδυνεύσω την ακόλουθη διατύπωση: ο Μάης ό,τι κέρδισε σε πλάτος και φαινομενική ταξικότητα, το έχασε σε βάθος και ουσιαστική ταξικότητα.

Η προσχώρηση του οργανωμένου συνδικαλιστικού κινήματος, αλλά και του ΚΚ στο κίνημα του Μάη, ενώ είναι σαφές ότι προήλθε κάτω από την πίεση των ίδιων των εργαζομένων και ότι οι ίδιοι όπως στη Ρενώ ξεφώνιζαν τους συνδικαλιστές ηγέτες για τις συμφωνίες τις οποίες είχαν συνάψει με εργοδοσία και κυβέρνηση, μετά τη μεγαλύτερη απεργία του 20ού αιώνα στον δυτικό κόσμο, –πάνω από δέκα εκατομμύρια απεργοί– τελικά δεν κατόρθωσε να υπερβεί το ρεφορμισμό της συνδικαλιστικής του ηγεσίας και γενικότερα τη ρεφορμιστική πολιτική της κυρίαρχης Αριστεράς.

Τα αναρχικά, ή αριστερίστικα γκρουπούσκουλα των λίγων δεκάδων νέων, όπως οι ίδιοι οι ηγέτες τους παραδέχονται,^{1111http://viedelabrochure.canalblog.com/archives/2018/04/28/36358234.html} όπως και καταστασιακές ή υπαρξιστικές απόψεις, αν και είναι σαφές ότι επηρέασαν το νεολαιίστικο κίνημα του Μάη, δεν μπορεί να υποστηρίξει βάσιμα κανείς ότι το ηγεμόνευσαν. Άλλωστε, και αυτά τα ρεύματα, πέρα από την εναντίωσή τους στο κυρίαρχο σύστημα, δεν είχαν κάποια επεξεργασμένη επαναστατική στρατηγική.

Αυτό σημαίνει ότι δεν υπήρξε στον γαλλικό Μάη του 1968 εκείνο το επαναστατικό πολιτικό υποκείμενο, το οποίο λαμβάνοντας υπόψη του το επίπεδο συνειδητότητας των εργαζομένων, το προωθεί έτσι ώστε να εκδηλώσει την εν δυνάμει επαναστατικότητά του. Αντ’ αυτού το γαλλικό ΚΚ και η CGT, έχοντας ένα σαφέστατο ρεφορμιστικό προσανατολισμό, περιορίστηκαν σε αιτήματα βελτίωσης των συνθηκών ζωής στο πλαίσιο του καπιταλισμού και σε καμιά στιγμή του κινήματος δεν έθεσαν θέμα ανατροπής του, παρ’ όλο που και ο ίδιος ο ντε Γκολ έτρεμε μήπως και συμβεί κάτι τέτοιο. Είναι βέβαιο ότι σε αυτήν την επιλογή του ΚΚ συνέτεινε σε μεγάλο βαθμό και η συνταύτιση του με το ΚΚΣΕ και τη Σοβιετική εξωτερική πολιτική. Το ΚΚΣΕ απέναντι στα γεγονότα του Μάη αντιδρούσε κάτω από το σύνδρομο της Γιάλτας, και μάλιστα στον βαθμό που ο ντε Γκολ ως ηγέτης μιας σημαντικής ιμπεριαλιστικής δύναμης εμφανίζονταν πυκνά-συχνά να διαφοροποιείται από τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, όπως στον πόλεμο του Βιετνάμ, ή με την απόφασή του το 1966 για έξοδο της Γαλλίας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, δεν είχε καμία διάθεση να ανατραπεί. Και αυτά σ ένα γενικότερο κλίμα αποδοχής της ειρηνικής συνύπαρξης σοσιαλισμού και καπιταλισμού.

Άλλωστε, η στάση του ντε Γκόλ με το μυστικό του ταξίδι στις 29 του Μάη στο Μπάντεν Μπάντεν, όπου ήταν το γενικό στρατηγείο των γαλλικών ενόπλων δυνάμεων, και η απόφασή του να παρέμβει ο στρατός αν δεν μπορούσε να ελέγξει διαφορετικά την κατάσταση, δεν απείχε από τη στάση των Σοβιετικών τον Αύγουστο του ‘68 στην Πράγα.

Με αυτά τα δεδομένα το γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα ακολούθησε μια πολιτική την οποία εκθείαζε ο βαθύτατα συντηρητικός φιλόσοφος Ραϊμόν Αρόν,^{1212Συνέντευξη του Ραϊμόν Αρόν στις 13/6/1968 στη γαλλική τηλεόραση.} διότι με αυτό κατόρθωσε να μην ενοποιηθούν κατά τη διάρκεια των αγώνων οι επαναστατικές φοιτητικές διεκδικήσεις με εκείνες των συνδικάτων.

Το ΚΚ έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του έτσι ώστε να μην υλοποιηθεί το περιεχόμενο των συνθημάτων: «usines, universités union» δηλαδή, «εργοστάσια, πανεπιστήμια ενωμένα», ή το «ouvriers, enseignants, étudiants solidaires», δηλαδή «εργάτες, διδάσκοντες, φοιτητές, αλληλέγγυοι», που κυκλοφορούσαν τότε.

Το ΚΚ πέρα του ότι αντιμετώπιζε καχύποπτα το φοιτητικό κίνημα στο βαθμό που δεν το έλεγχε, ακολούθησε και τότε τη μεθοδολογικά εσφαλμένη ρεφορμιστική τακτική του διαχωρισμού των οικονομικο-κοινωνικών από τα πολιτικά αιτήματα. Έτσι, αντί προωθητής του επιπέδου της αυθόρμητης λαϊκής συνειδητότητας, λειτούργησε σαν αναχαιτιστής της και ακόμη χειρότερα βρέθηκε πίσω από αυτήν.

Και είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι τότε στη Γαλλία το αυθόρμητο κίνημα ήταν προσανατολισμένο προς μια θετική κατεύθυνση και ήταν εκείνο που λόγω της απουσίας του επαναστατικού υποκειμένου και της ενσωμάτωσης του, αναδείχτηκε ως πρωτοπόρο. Από αυτή τη σκοπιά ο Αλτουσέρ εύστοχα χαρακτήρισε τον Μάη σαν μια νεολουξεμπουργκιανή εκδοχή του αυθόρμητου,^{1313Βλ. Stephane Legrand, «Althusser: Mai 1968 et les fluctuations de l idéologie», Actuel Marx 2009/1, σ. 128-136.} μια και εκείνο ήταν που αναδείχτηκε τότε σε πρωτοπόρο.

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Ζορζ Σεγκί γραμματέας της CGT και μέλος του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος, στο βιβλίο του Ο Μάης της CGT,^{1414Georges Séguy (1972), Le Mai de la CGT, Julliard.} αλλά και συνολικότερα το ίδιο το κόμμα, εκτίμησαν ότι η συμφωνία της Γκρενέλ η οποία πρόβλεπε 10% αυξήσεις των μισθών, 33% του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, σταδιακά 40 ώρες εργασίας την εβδομάδα και μείωση των ορίων συνταξιοδότησης, καθώς και διεύρυνση των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, εκτιμήθηκαν σαν μεγάλη νίκη, επαρκής για να σταματήσουν οι κινητοποιήσεις, παρ’ όλο που οι εργαζόμενοι στην Ρενώ Μπιλλανκούρ γιουχάισαν τον Σεγκί όταν τους προέτρεψε να την αποδεχτούν.

Ο ίδιος ο Σεγκί χαρακτήριζε τους φοιτητές της εξέγερσης σαν προβοκάτορες, ενώ παραχαράζοντας πλήρως την πραγματικότητα, υποστήριζε ότι η CGT και το κόμμα δεν ήταν δυνατόν να προχωρήσουν παραπέρα διότι κάτι τέτοιο δεν το ήθελαν οι εργάτες και δεν θα το ακολουθούσαν. Ο τότε γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Βαλντέκ Ροσσέ στην τοποθέτησή του στην Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής της 8/9 Ιούλη του 1968 χαρακτήριζε όσους έθεταν θέμα άμεσης ανατροπής του καπιταλισμού μικροαστούς διανοούμενους και τους κατηγορούσε ότι προσπαθούσαν να παρασύρουν τους εργαζόμενους και το δημοκρατικό κίνημα σε σύγκρουση με την αστική εξουσία, ενώ οι συνθήκες δεν ήταν ώριμες. Και δεν ήταν ώριμες διότι το Κόμμα εκτιμούσε ότι ο συσχετισμός ήταν τέτοιος που οδηγούσε στο δίλημμα «ντε Γκολ ή τανκς» και ότι δεν υπήρχε ακόμη κοινό πρόγραμμα των Αριστερών κομμάτων.^{1515Waldeck Rochet Bilan de Mai 68 στο www.gauchemip.org/spip.php?article6872}

Αντίθετα, το ΚΚ «στήριξε και συνεχίζει να στηρίζει την ιδέα ότι θα πρέπει να αντικατασταθεί η γκολική εξουσία των μονοπωλίων από μια κυβέρνηση δημοκρατικής ενότητας, η οποία δεν θα προέλθει από κάποια ανατροπή αλλά από τη λαϊκή βούληση ξάστερα και δημοκρατικά [εκλογικά] εκφρασμένη».

Από την πλευρά του ο Ζορζ Μαρσέ, επόμενος γραμματέας του κόμματος, στο 19ο συνέδριό του, το οποίο έγινε τον Φεβρουάριο του 1970, αποτιμά στην εισήγησή του θετικά τη στάση του κόμματος τον Μάη, και αυτό για δυο λόγους: (1) Διότι αυτό συνέβαλε με τις δυνάμεις του στο να αποσπάσουν οι εργαζόμενοι σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές κατακτήσεις και (2) διότι δεν έπεσε στην παγίδα που του είχε στήσει η γκολική εξουσία να συγκρουστεί απευθείας μαζί της όπως έκαναν οι αριστεριστές.^{1616https://www.cinearchives.org/Films-447-265-0-0.html} Ο Λουί Αλτουσέρ, ο οποίος δεν ενεπλάκη εκείνη την περίοδο στα γεγονότα του Μάη, μετά το πέρας τους εκτίμησε ορθά ότι το κόμμα και η CGT, όπως άλλωστε και άλλα ΚΚ όπως το ιταλικό, «έχασαν κάθε ιδεολογική και πολιτική επαφή με τους φοιτητές και τους νέους διανοούμενους».^{1717Louis Althusser, Lettre à Maria Antonietta Macciocchi, ό.π.}

Όμως, για να ερμηνεύσει το ότι ενώ οι νέοι πρότασσαν την επανάσταση, το Κόμμα περιορίζονταν σε επιμέρους μεταρρυθμίσεις εντός των καπιταλιστικών τειχών και πολιτικά στην αλλαγή της κυβέρνησης, χρησιμοποιεί τα ίδια επιχειρήματα (εργατική τάξη ανέτοιμη και όχι πρόθυμη να προχωρήσει στην επανάσταση), ακόμη και την ίδια ορολογία με την ηγεσία του ΚΚ για να χαρακτηρίσει τους εξεγερμένους νέους (μικροαστούς, αριστεριστές) και δεν καταγγέλλει το ρεφορμισμό και την εκλογολαγνεία του Κόμματος. Μάλιστα, κάνει ένα βήμα παραπέρα και κατηγορεί το Κόμμα διότι δεν μπόρεσε, ως θα όφειλε, να ελέγξει τον μικροαστικό αριστερισμό και να τον αποτρέψει διεκδικώντας την επαναστατική ανατροπή.

Ο Ροζέ Γκαροντί από την πλευρά του ήταν υπέρ της συμμετοχής του Κόμματος στο κίνημα της νεολαίας και δεν το κατέκρινε σαν αριστερίστικο. Παρ’ όλα αυτά ενώ έκανε μια σοβαρή προσπάθεια να ερμηνεύσει τον φοιτητικό ριζοσπαστισμό και τη σχέση του φοιτητικού με το εργατικό κίνημα, δεν αποφεύγει και αυτός να αποδώσει ιδιαίτερη έμφαση στις υπαρκτές τάσεις «υπερθεματισμού και τυχοδιωκτισμού» του κινήματος του Μάη, μη διευκρινίζοντας αν θεωρεί ότι σε αυτές ανήκει και η στόχευση του καπιταλισμού, των κυρίαρχων αξιών του και της αστικής δημοκρατίας.^{1818Ροζέ Γκαρωντύ, Ολόκληρη η αλήθεια, εκδόσεις Καμαρινοπούλου.}

Αλλά και η γενικότερη στάση του κόμματος απέναντι στη σοσιαλδημοκρατία και την εκλογική και κυβερνητική συνεργασία μαζί της και δη με τον Μιτεράν, ο οποίος τότε ζητούσε προσωρινή εθνική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της κρίσης, επιβεβαιώνει αυτή την ρεφορμιστική του ροπή, η οποία είναι μάλλον ανεπανόρθωτη.

Άλλωστε, όπως καταγράφτηκε και επισήμως στη Διεθνή Συνδιάσκεψη των ΚΚ στην Μόσχα τον Ιούνιο του 1969, η πολιτική της συνεργασίας με τη σοσιαλδημοκρατία και του σταδίου της προωθημένης δημοκρατίας πριν το σοσιαλισμό, αποτελούσαν τότε και δυστυχώς και μετέπειτα, την βασική στρατηγική των ΚΚ.^{1919Βλ. πιο αναλυτικά, Βασίλης Μηνακάκης (2018), Μάης 1968 - Ρωγμή από το μέλλον, ΚΨΜ.}

Η κατοπινή τοποθέτηση του Ρολάντ Λερουά, μέλους του ΠΓ και διευθυντή της εφημερίδας του Κόμματος Ουμανιτέ, ότι απέναντι σε ένα επαναστατικό λαϊκό ρεύμα απαντήσαμε με την παραπομπή σε μια εκλογική επιτυχία, στη βάση ενός κάποιου κοινού προγράμματος «προωθημένης δημοκρατίας, που θα συνάπταμε με τους σοσιαλιστές εκτιμώ ότι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Όπως επίσης ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα η αυτοκριτική τοποθέτηση του Λερουά ότι η στρατηγική συγκρότησης του μετώπου και της εκλογικής του νίκης την οποία είχε το κόμμα κληρονομήσει από το 1963 από τον Ζορές, «το έπνιγε».

Έτσι, παρατηρεί ο Λερουά, «σε μια επαναστατική φιλοδοξία, σε μια φιλοδοξία [ριζικού] μετασχηματισμού απαντούσαμε με εκλογικές ανησυχίες οι οποίες εμφανίζονταν πολιτικάντικες. Λέγαμε αυτό δεν είναι δυνατόν, εφόσον δεν υπάρχει κοινό πρόγραμμα, εφόσον δεν υπάρχει συμφωνία της αριστεράς κ.λπ…».^{2020http://www.humanite.fr/node390299}

Μήπως αυτή η στάση της εργατικής τάξης και του κατ’ όνομα κόμματος της σηματοδοτούν την επιβεβαίωση των απόψεων του Μαρκούζε, σύμφωνα με τις οποίες «η εργατική τάξη έπαψε να είναι πρωτοπόρα, διότι στο πλαίσιο της κοινωνίας της αφθονίας είναι συνδεδεμένη με το σύστημα των αναγκών, αλλά όχι με την άρνησή του», ενώ ιστορικοί κληρονόμοι της είναι στρώματα των διανοουμένων και η σπουδάζουσα νεολαία;^{2121Herbert Marcuse (1968), L’ homme unidimentionnel, Editions de Minuit, σ. 10.}

Στην πραγματικότητα, ο Μάης απέδειξε ακριβώς το αντίθετο: απέδειξε ότι δίχως την εργατική τάξη, το όποιο αυθόρμητο ξέσπασμα της νεολαίας και τμημάτων της διανόησης όσο προοδευτικό και αν είναι, από μόνο του δεν οδηγεί πουθενά˙ και συνεπώς εκείνο που χρειάζεται είναι η ανάδειξη της εν δυνάμει επαναστατικότητας της εργατικής τάξης η οποία απορρέει κυρίως από τη θέση της στην παραγωγή.

5. Η κατά Βάλτερ Μπένγιαμιν, δυνατότητα αξιοποίησης ηττών τύπου του Μάη του 1968

Η εξέγερση του Μάη του 1968 θορύβησε και απορύθμισε την αστική εξουσία. Απόδειξη η σοβαρή σύγκρουση ντε Γκολ, Πομπιντού ως προς την αντιμετώπιση της εξέγερσης. Απόδειξη επίσης η προσφυγή του Πομπιντού στην επιστράτευση 10.000 χωροφυλάκων και κυρίως οι επαφές του ντε Γκολ με τους ηγέτες του στρατού, καθώς και το μυστικό ταξίδι του στο Μπάντεν-Μπάντεν για να συναντήσει την ηγεσία των εκεί γαλλικών ενόπλων δυνάμεων και να αποσπάσει από αυτήν τη συμφωνία επέμβασης του στρατού. Έντρομη η αστική τάξη στο όνομα του να μην απολέσει την εξουσία της ήταν έτοιμη να αποβάλλει το δημοκρατικό της προσωπείο και να μετατραπεί και στην μορφή της σε αστική δικτατορία.

Από την άλλη, το εργατικό κίνημα δεν μπόρεσε να κάνει το βήμα της εξέλιξης της εξέγερσης σε σοσιαλιστική επανάσταση και να συντρίψει αυτή την δικτατορία. Αντίθετα, η κυρίαρχη τάξη κατόρθωσε τελικά να ξεπεράσει τον Μάη μάλλον αναίμακτα για την ίδια. Παρ’ όλα αυτά ο Μάης του ‘68 αποτελεί σημαντική παρακαταθήκη για τους λαϊκούς αγώνες του μέλλοντος.

Ένα από τα συνθήματα του ήταν: «Ils pourront couper toutes les fleurs, ils n’empêcheront pas la venue du printemps» (Μπορούν να κόψουν όλα τα λουλούδια, δεν μπορούν όμως να εμποδίσουν την έλευση της Άνοιξης).

Υπό αυτή την έννοια ενός λουλουδιού που κόπηκε, ο Μάης μπορεί να αποτελέσει γεννήτορα ελπίδας για έναν καλύτερο κόσμο, για μια νέα άνοιξη, όπως εκτιμά ο Βάλτερ Μπένγιαμιν τις δυνατότητες των χαμένων αγώνων του παρελθόντος. Εξηγούμαι. Ο Μπένγιαμιν, αποδίδει μεγάλη σημασία στις παραδόσεις και στο παρελθόν το οποίο επιχειρεί να αποκαταστήσει ως πηγή του ουτοπικού στοχασμού.^{2222Walter Benjamin (2000), Sur le concept d’histoire, στο Walter Benjamin, Oeuvres, τόμος Γ’, Gallimard, σ. 427 κ.ε.} Και δεν αναφέρεται μόνον στις θετικές πλευρές αυτού του παρελθόντος όπως για παράδειγμα στις πρωτόγονες κομμουνιστικές κοινότητες, στοιχεία των οποίων θα πρέπει να αναβιώσουν στην μελλούμενη ουτοπική κοινωνία, αλλά αναφέρεται επίσης στις αρνητικές πτυχές του και στα συντρίμμια που αυτό άφησε στους ηττημένους.

Κάτω από αυτή την οπτική γωνία η ιστορία γράφεται από τη σκοπιά των ηττημένων, οι οποίοι είτε ξεσηκώνονται, ενάντια στον καπιταλισμό, είτε οδηγούμαστε όπως και όλη η ανθρωπότητα στην καταστροφή. Αυτή η συλλογιστική του Μπένγιαμιν έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την εποχή μας, αφού αυτός θεωρεί τελικά ότι εκείνο που μπορεί να ωθήσει προς τον ουτοπικό στοχασμό και την εκπλήρωση του μη υπάρχοντος, είναι και οι ήττες και η καταστροφή, στο βαθμό που αυτές πάρουν την εκδίκησή τους και προταχθεί το θετικό στοιχείο το οποία εμπεριείχαν.

Εν προκειμένω όσον αφορά στον Μάη του 1968, αυτό σημαίνει να αξιοποιήσουμε όλα αυτά που η αστική τάξη εκτιμούσε ως αρνητικά, και πιο ειδικά την διεκδίκηση ενός καλύτερου κόσμου εκτός των καπιταλιστικών τειχών και επίσης να διδαχτούμε από τα λάθη που ευθύνονται για το ότι τότε δεν κατακτήθηκε αυτός ο νέος κόσμος.

Θα μπορούσε κάποιος να αντιτάξει το επιχείρημα ότι επειδή, όπως παρατηρεί ο Costanzo Preve,^{2323Κοστάντσο Πρέβε (1989), Το ασίγαστο πάθος, Στάχυ, σ. 152.} ο ιστορικός χρόνος και ειδικά η ιστορική μνήμη δεν είναι συνεχής και σωρευτική, οι νέες γενιές δεν πρόκειται να πάρουν εκδίκηση για τα χαμένα όνειρα των προηγούμενων, οπότε και η δυναμική που κατά τον Μπένγιαμιν πηγάζει από το παρελθόν σε μεγάλο βαθμό αποδυναμώνεται.

Θυμίζω επίσης ότι και ο Λένιν αναφερόμενος στην επικράτηση του ρεφορμισμού στο εργατικό κίνημα εκτιμούσε ότι μια από τις αιτίες αυτής της επικράτησης ήταν και το γεγονός ότι η ίδια η εργατική τάξη ανανεώνεται βιολογικά, οπότε και έχουμε την επανάληψη παλιών λαθών και επιστροφή σε παλιές αντιλήψεις και παλιές μεθόδους ακριβώς διότι οι όποιες επαναστατικές, αγωνιστικές παραδόσεις και εμπειρία δεν κληρονομούνται αυτόματα από γενιά σε γενιά.^{2424Λένιν, Οι διαφωνίες στο εργατικό κίνημα της Ευρώπης, στο Λένιν, Άπαντα, τόμ. 20, σ. 66.}

Από την άλλη, όμως, όπως αναφέρει ο Adorno στην Αρνητική διαλεκτική,^{2525Theodor W. Adorno (2003), Dialectique negative, Payot.} θα ήταν λάθος να παραβλέψουμε το γεγονός ότι αυτό που κάποτε έγινε αντικείμενο στοχασμού μπορεί μεν να έχει ξεχαστεί, να γίνει αντικείμενο καταστολής, να έχει χαθεί, όμως επειδή η σκέψη εμπεριέχει και το στοιχείο της οικουμενικότητας ο ορθός, στοχασμός θα επαναληφθεί και από άλλους. Και θα επαναληφθεί διότι όσα και να σβήνει ο χρόνος, πάντοτε κάποια σπίθα παραμένει ζωντανή, πάντοτε οι ηττημένοι θα συνεχίσουν να έχουν κάποιους κληρονόμους.

Έτσι και τα συνθήματα του Μάη παραμένουν για τις νεότερες γενιές πάντα επίκαιρα και πηγή έμπνευσης των αγώνων τους, παρ’ όλο που σε σχέση με το 1968 στην εποχή μας ένας λαϊκός ξεσηκωμός δεν μπορεί παρά να έχει ως κεντρικό κίνητρο το Είναι που διαμορφώνει η δομική κρίση του καπιταλισμού στην πολυπληθέστερη, πιο ποικίλη, και λιγότερο συγκεντροποιημένη στους χώρους δουλειάς εργατική τάξη.^{2626Βλ. συνέντευξη του Alain Krivine για τα πενήντα χρόνια από τον Μάη του 1968, στο France 24 Ici Europe.}

Συνθήκες όπως στην Ρενώ Μπιλλανκούρ τη δεκαετία του ‘60 όπου λίγο έξω από το Παρίσι εργάζονταν 38.000 άτομα^{2727https://npa2009.org/idees/histoire/renaultboulogne-billancourt-occupe-pendant-quatresemaines}, σήμερα δεν υπάρχουν παρά μόνον σε χώρες όπως η Κίνα. Και επειδή λόγω της παραπέρα γενίκευσης της αποξένωσης, το επίπεδο συνειδητότητας του αυθόρμητου είναι σήμερα τέτοιο που αυτό κινδυνεύει να εκφραστεί με τις πλέον συντηρητικές έως και φασιστικές εκδοχές, είναι ακόμη πιο αναγκαίο ένα επαναστατικό πολιτικό υποκείμενο ή, με άλλα λόγια, ένα σύγχρονο κομμουνιστικό κόμμα της εργατικής τάξης ικανό να ηγεμονεύσει και ευρύτερα λαϊκά στρώματα. Μόνον έτσι ο Μάης του ‘68 μπορεί να γίνει προπομπός για μια καινούργια ανθοφόρα άνοιξη. Μόνον έτσι εμείς θα πάψουμε να «χρωματίζουμε πουλιά, χάρτινα πουλιά και να περιμένουμε να κελαηδήσουν».^{2828Από το ποίημα του Τάσου Λειβαδίτη, «Χρωματίζω πουλιά».}